Thơ T. Shevchenko - Người hát rong

5=Ý NGHĨ

Cặp lông mày đen mà có ai cần

Và đôi mắt màu cánh gián

Và cả năm tháng tuổi xanh

Những tháng năm vui nhộn?

Những tháng ngày xanh

Trôi đi một cách phí uổng

Cặp lông mày đen dày rậm

Trước gió phai tàn.

Con tim héo hon, mỏi mệt

Như con chim nhốt trong lồng.

Ai cần gì sắc đẹp của em

Đẹp mà không hạnh phúc?

Một mình em đơn độc

Giữa cõi trần gian

Xa lạ những người thân

Không có ai để nói

Không có ai để hỏi

Đôi mắt khóc vì điều gì

Không có ai để kể

Com tim ao ước điều chi

Con tim như bồ câu kia

Suốt ngày đêm thỏ thẻ

Không một ai hỏi cả

Không ai biết, ai nghe

Người xa lạ chẳng hỏi gì

Mà hỏi làm gì cơ chứ?

Mặc cho kẻ cô đơn tuôn dòng lệ

Mặc cho ngày tháng qua mau

Con tim và đôi mắt hãy khóc nào

Một khi còn chưa yên ngủ

Hãy khóc lóc và than thở

Để cho ngọn gió nghe ra

Để gió mang nước mắt của ta

Về bên kia biển cả

Mang cho những kẻ không chung thủy

Đau đớn ê chề!

[1839]

5=Думка ("Нащо мені чорні брови...")

 

Нащо  мені  чорні  брови,  

Нащо  карі  очі,  

Нащо  літа  молодії,  

Веселі  дівочі?  

Літа  мої  молодії  

Марно  пропадають,  

Очі  плачуть,  чорні  брови  

Од  вітру  линяють.  

Серце  в'яне,  нудить  світом,  

Як  пташка  без  волі.  

Нащо  ж  мені  краса  моя,  

Коли  нема  долі?  

Тяжко  мені  сиротою  

На  сім  світі  жити;  

Свої  люде  —  як  чужії,  

Ні  з  ким  говорити;  

Нема  кому  розпитати,  

Чого  плачуть  очі;  

Нема  кому  розказати,  

Чого  серце  хоче,  

Чого  серце,  як  голубка,  

День  і  ніч  воркує;  

Ніхто  його  не  питає,  

Не  знає,  не  чує.  

Чужі  люди  не  спитають  —  

Та  й  нащо  питати?  

Нехай  плаче  сиротина,  

Нехай  літа  тратить!  

Плач  же,  серце,  плачте,  очі,  

Поки  не  заснули,  

Голосніше,  жалібніше,  

Щоб  вітри  почули,  

Щоб  понесли  буйнесенькі  

За  синєє  море  

Чорнявому  зрадливому  

На  лютеє  горе!  

[1838,  С.-Петербург]

6=IVAN PODKOVA

I

Từng có một thời ở Ukraina

Gầm vang tiếng súng.

Từng có một thời người Zaporoze

Liên hoan và đánh chén.

Họ đã ăn đã uống

Đã có vinh quang và tự do

Giờ tất cả đã đi qua

Chỉ còn những ngôi mộ cổ.

Những ngôi mộ cổ giữa đồng

Ở nơi đây đã chôn

Những người Cô-dắc

Trắng toát những áo quan.

Những ngôi mộ giờ đen thẫm

Tựa như những ngọn đồi con

Về tự do vẫn đang còn

Nói cùng ngọn gió.

Niềm vinh quang của cha ông

Ngọn gió mang đi khắp đồng…

Cháu con nghe thành bài hát

Và họ hát lên.

Từng có một thời ở Ukraina

Khổ đau đã từng nhảy múa

Trong rượu mật có bao đau khổ

Như biển cả bao la.

Từng có một thời vinh quang

Ở Ukraina như vậy

Để bây giờ mỗi khi nhớ lại

Bỗng thấy nhẹ nhõm trong lòng.

II

Mây đen từ phía Liman

Mặt trời bị che khuất

Và biển kia gào thét

Như con thú tru lên.

Từ cửa sông Đnhép

Tiếng gọi: “Nào anh em

Biển đang gào thét

Chúng ta hãy lên thuyền!”

Những người Cô-dắc tập hợp

Trên cửa sông Liman

Họ cùng nhau hát lên

Sóng biển ngầu sủi bọt

Trên sóng, như trên đồng

Bến bờ đang dần khuát

Một khi con tim thổn thức

Người Cô-dắc cảm thấy nhẹ lòng

Họ chèo thuyền và hát lên

Hải âu dập dờn trên sóng…

Phía trước – người đội trưởng

Người biết rõ con đường.

Người đội trưởng ngồi trên thuyền

Giữ chặt kèn trong miệng

Mắt nhìn quanh bốn hướng

Ở đâu lũ giặc rủa nguyền?

Người đội trưởng vuốt chòm râu đen

Vê làn tóc rối

Và nâng chiếc mũ đội đầu lên:

“Giết hết lũ giặc rủa nguyền

Ta sẽ không dừng ở Sinop

Hỡi những người anh em

Mà ta sẽ đến Tsargrad

Làm khách của bậc đế vương!”

“Đồng ý. Chúng tôi đồng ý”.

Tiếng đáp lại vang rền

“Cám ơn những người anh em!”

Nói xong, người đội mũ

Và đi dọc con thuyền

Mà không ngồi xuống

Người đang nghĩ suy trong im lặng

Khi nhìn mặt nước biển xanh.

[1839]

 6=Іван Підкова

І

Було колись — в Україні

Ревіли гармати;

Було колись — запорожці

Вміли пановати.

Пановали, добували

І славу, і волю;

Минулося — осталися

Могили на полі.

Високії ті могили,

Де лягло спочити

Козацькеє біле тіло,

В китайку повите.

Високії ті могили

Чорніють, як гори,

Та про волю нишком в полі

З вітрами говорять.

Свідок слави дідівщини

З вітром розмовляє,

А внук косу несе в росу,

За ними співає.

Було колись — в Україні

Лихо танцьовало,

Журба в шинку мед-горілку

Поставцем кружала.

Було колись добре жити

На тій Україні...

А згадаймо! Може, серце

Хоч трохи спочине.

II

Чорна хмара з-за Лиману

Небо, сонце криє.

Синє море звірюкою

То стогне, то виє.

Дніпра гирло затопило.

«Ануте, хлоп’ята,

На байдаки! Море грає —

Ходім погуляти!»

Висипали запорожці —

Лиман човни вкрили.

«Грай же, море!» — заспівали,

Запінились хвилі.

Кругом хвилі, як ті гори:

Ні землі, ні неба.

Серце мліє, а козакам

Того тілько й треба.

Пливуть собі та співають;

Рибалка літає...

А попереду отаман

Веде, куди знає.

Похожає вздовж байдака,

Гасне люлька в роті;

Поглядає сюди-туди —

Де-то буть роботі?

Закрутивши чорні уси,

За ухо чуприну,

Підняв шапку — човни стали.

«Нехай ворог гине!

Не в Синопу, отамани,

Панове молодці,

А у Царград, до султана,

Поїдемо в гості!»

«Добре, батьку отамане!» —

Кругом заревіло.

«Спасибі вам!» — Надів шапку.

Знову закипіло

Синє море; вздовж байдака

Знову похожає

Пан отаман та на хвилю

Мовчки поглядає.

[1839  С.-Петербург]

7=ĐÊM TARAS

 Người hát rong ngồi bên đường

Người hát rong chơi đàn

Xung quanh – những người trẻ

Như cây anh túc đang lên.

Những dây đàn rung rung

Người hát bằng ngôn ngữ

Như ngày xưa lính thú

Với Cô-dắc đấu tranh.

Như người Zaporoze hội tụ

Những khi trời còn sớm sủa

Để chôn chiến hữu của mình

Trong thung lũng màu xanh

Người hát rong cao giọng hát

Và nỗi đau khổ cười vang…

 

“Đã từng có một thời Hetman

Không còn quay lại nữa

Có một thời làm chủ

Nhưng giờ đã không còn

Chỉ còn lại vinh quang

Vinh quang Cô-dắc còn mãi!

 

Mây đen từ Liman

Mây đen từ cánh đồng

Ukraina đau khổ

Số phận người là thế chăng!

Đau khổ và khóc lên

Như đứa con bé nhỏ

Không còn ai giúp đỡ

Cô-dắc đã không còn

Vinh quang của cha ông

Giờ đây đang dần chết

Những đứa con Cô-dắc

Không làm phép lớn lên

Yêu thương nhau rồi chết

Không có linh mục chôn

Vì tất cả đức tin

Bán cho người Do Thái.

Giống như bầy quạ đen

Người Lendian, Uniates

Và người ta xông tới

Giờ chịu sự trả thù.

Gọi tên Nalyvayko

Kravchina chẳng có

Thủ lĩnh Pavlyuga

Đã chịu bao hành hạ.

Taras Tryasilo đứng lên

Đắng cay trong nước mắt:

“Ukraina tội nghiệp

Đàn áp bởi quân thù

Ukraina, Ukraina!

Ôi đất mẹ thân yêu!

Mà mỗi khi nhớ đến

Con tim lại khóc òa!

Cô-dắc giờ đâu xa

Áo Zupan màu đỏ

Giờ ở đâu phận số

Của những tướng Hetman?

Đã tan thành mây khói

Tất cả đã không còn

Biển, những ngọn đồi con

Và những gò mộ cổ.

Biển rì rào, đồi lặng im

Những nấm mồ buồn bã

Bởi vì lớp cháu con

Bị quân thù thống trị

Đồi hãy ngủ, biển gào lên

Gió hãy thổi trên đồng

Con cháu Cô-dắc hãy khóc

Cho số phận của mình”.

 

Taras Tryasilo đứng lên

Vì đức tin của mình

Như đại bàng cánh xám

Cho lũ giặc biết tên

Taras Tryasilo đứng lên

“Ta không cần chán nản

Mà chúng ta phải đến

Đánh những người Ba Lan!”

Và không chỉ ba ngày ba đêm

Đội quân của Tryasilo xung trận

Từ Liman đến Trubayla

Xác trên đồng chất thành đống

Nhưng chính vào lúc này

Tinh thần Cô-dắc chùng xuống

Còn tướng giặc Konetspolsky

Lại như mở cờ trong bụng

Hắn tập hợp quân lính của mình

Và cho chiêu binh đãi tướng

Lúc này thì Taras Tryasilo cũng

Tập hợp chiến hữu của mình:

“Hỡi những người cùng chí hướng

Những chiến hữu, những đội binh

Xin anh em hãy cho tôi biết

Chúng ta phải làm gì lúc này

Khi mà quân giặc đang uống say

Máu của những người Cô-dắc”.

“Hãy cứ để cho lũ giặc

Say sưa với thắng lợi của mình

Cứ để cho chúng hân hoan

Để cho mặt trời ghé xuống

Và màn đêm sẽ trùn lên

Chúng ta sẽ tìm cách đánh”.

 

Khi mặt trời sau đồi ghé xuống

Và khi những vì sao lấp lánh

Người Cô-dắc như đám mây

Quân giặc bị bao vây

Và khi trăng sáng giữa trời

Bốn phía vang lên tiếng súng

Lũ giặc Ba Lan thức tỉnh

Không biết chạy đi đâu

Lũ giặc Ba Lan thức tỉnh

Còn biết chạy đường nào

Đến khi mặt trời lên cao

Xác giặc chất đầy bốn hướng.

 

Những con rắn đỏ

Mang tin cho dòng sông

Quạ khoang từ những cánh đồng

Kéo về rỉa xác

Quạ kéo về thành đàn

Đậu trên xác giặc

Và những người Cô-dắc

Tập trung cầu Chúa với nhau

Những con quạ khoang kêu

Khi mổ vào từng đôi mắt

Những người Cô-dắc cất tiếng hát

Bài hát về cái đêm

Cái đêm đẫm máu và khủng khiếp

Và đã trở thành vinh quang

Của Taras và những người Cô-dắc

Họ đã đánh tan quân giặc.

 

Giờ trên sông và những cánh đồng

Những nấm mồ như thẫm đen

Nơi máu Cô-dắc đổ xuống

Giờ hoa cỏ lên xanh.

Con quạ khoang đói bụng

Đang kêu trên nấm mồ con…

Người Cô-dắc nhớ tướng quân

Hồi tưởng và nức nở khóc!”

Người hát rong dường như im bặt

Đôi bàn tay ngừng chơi đàn

Những chàng trai cô gái xung quanh

Vội lau dòng nước mắt.

 

Người hát rong tội nghiệp

Trên phố lại chơi đàn

Những bạn trẻ nhảy vòng quanh

Người hát rong cao giọng hát:

“Thật nực cười cho quân giặc

Các con hãy đợi đấy, các con

Còn ta bây giờ sẽ đi tìm

Một quán rượu và tìm cô vợ

Để ta sẽ chúc rượu với nàng

Để cười cho lũ giặc ngoại bang”.

[1838]

7=Тарасова ніч

 На розпутті кобзар сидить 

Та на кобзі грає; 

Кругом хлопці та дівчата — 

Як мак процвітає. 

Грає кобзар, виспівує, 

Вимовля словами, 

Як москалі, орда, ляхи 

Бились з козаками; 

Як збиралась громадонька 

В неділеньку вранці; 

Як ховали козаченька 

В зеленім байраці. 

Грає кобзар, виспівує — 

Аж лихо сміється... 

«Була колись гетьманщина, 

Та вже не вернеться. 

Було колись — панували, 

Та більше не будем! 

Тії слави козацької 

Повік не забудем!

Встає хмара з-за Лиману, 

А другая з поля; 

Зажурилась Україна — 

Така її доля! 

Зажурилась, заплакала, 

Як мала дитина. 

Ніхто її не рятує... 

Козачество гине; 

Гине слава, батьківщина; 

Немає де дітись; 

Виростають нехрещені 

Козацькії діти; 

Кохаються невінчані; 

Без попа ховають; 

Запродана жидам віра, 

В церкву не пускають! 

Як та галич поле крив, 

Ляхи, уніати 

Налітають,— нема кому 

Порадоньки дати. 

Обізвався Наливайко — 

Не стало Кравчини! 

Обізвавсь козак Павлюга 

За нею полинув! 

Обізвавсь Тарас Трясило 

Гіркими сльозами: 

«Бідна моя Україно, 

Стоптана ляхами!» 

Україно, Україно! 

Серце моє, ненько! 

Як згадаю твою долю, 

Заплаче серденько! 

Де поділось козачество, 

Червоні жупани? 

Де поділась доля-воля, 

Бунчуки, гетьмани? 

Де поділися? Згоріло 

А чи затопило 

Синє море твої гори, 

Високі могили? 

Мовчать гори, грає море, 

Могили сумують, 

А над дітьми козацькими 

Поганці панують. 

Грай же, море, мовчіть, гори! 

Гуляй, буйний, полем! 

Плачте, діти козацькії,— 

Така ваша доля! 

Обізвавсь Тарас Трясило 

Віру рятовати, 

Обізвався, орел сизий, 

Та й дав ляхам знати! 

Обізвався пан Трясило: 

«А годі журиться! 

А ходім лиш, пани-брати, 

З поляками биться!»

Вже не три дні, не три ночі 

Б'ється пан Трясило. 

Од Лимана до Трубайла 

Трупом поле крилось. 

Ізнемігся козаченько, 

Тяжко зажурився, 

А поганий Конецпольський 

Дуже звеселився; 

Зібрав шляхту всю докупи 

Та й ну частовати. 

Зібрав Тарас козаченьків — 

Поради прохати: 

«Отамани товариші, 

Брати мої, діти! 

Дайте мені порадоньку, 

Що будем робити? 

Бенкетують вражі ляхи - 

Наше безголов'я». 

«Нехай собі бенкетують, 

Нехай на здоров'я! 

Нехай, кляті, бенкетують, 

Поки сонце зайде, 

А ніч-мати дасть пораду,— 

Козак ляха знайде».

Лягло сонце за горою, 

Зірки засіяли, 

А козаки, як та хмара, 

Ляхів обступали. 

Як став місяць серед неба, 

Ревнула гармата; 

Прокинулись ляшки-панки — 

Нікуди втікати! 

Прокинулись ляшки-панки, 

Та й не повставали: 

Зійшло сонце — ляшки-панки 

Покотом лежали.

Червоною гадюкою 

Несе Альта вісти, 

Щоб летіли крюки з поля 

Ляшків-панків їсти. 

Налетіли чорні крюки 

Вельможних будити; 

Зібралося козачество 

Богу помолитись. 

Закрякали чорні крюки, 

Виймаючи очі; 

Заспівали козаченьки 

Пісню тії ночі,— 

Тії ночі кривавої, 

Що славною стала 

Тарасові, козачеству, 

Ляхів що приспала.

Над річкою, в чистім полі, 

Могила чорніє; 

Де кров текла козацькая, 

Трава зеленіє. 

Сидить ворон на могилі 

Та з голоду кряче... 

Згада козак гетьманщину, 

Згада та й заплаче!» 

Умовк кобзар, сумуючи: 

Щось руки не грають. 

Кругом хлопці та дівчата 

Слізоньки втирають.

Пішов кобзар по улиці — 

З журби як заграє! 

Кругом хлопці навприсядки, 

А він вимовляє: 

«Нехай буде отакечки! 

Сидіть, діти, у запечку, 

А я з журби та до шинку, 

А там найду свою жінку, 

Найду жінку, почастую, 

З вороженьків покепкую».

[6 листопада 1838, С.-Петербург]

  

8=GỬI OSNOVYANENKO

Trăng lên ngoài ghềnh

Như từ thuở hồng hoang

Không còn Sich

Không còn cả tướng quân!

Không còn Sich

Cây bên sông Đnhép hỏi:

“Những đứa con của ta đâu vậy

Chúng đang đi dạo ở đâu?”

Trên sông nức nở tiếng hải âu

Như người mẹ ôm thằng con khóc

Ánh mặt trời và cơn gió thét

Gió gào rít trên đồng.

Trên thảo nguyên những nấm mồ con

Lặng im và buồn bã

Và hỏi theo cơn gió:

“Tướng quân giờ ở nơi nào?

Họ đang ngự trị ở đâu?

Nơi nào họ đang chờ đợi?

Xin các người hãy quay về lại

Lúa mạch đang cúi rạp trên đồng

Nơi những con ngựa chiến từng ăn

Giờ cỏ hoa đang xào xạc

Nơi máu của quân thù rào rạt

Nhuốm đỏ cả biển xanh kia…

Xin tất cả hãy quay về!”

“Không còn quay về nữa! –

Tiếng sóng biển rì rầm

Không còn quay về nữa

Đã yên giấc ngủ ngàn năm”.

Đấy là sự thật, hỡi biển xanh

Đấy là số kiếp.

Không quay về những kẻ ta hằng mong

Không quay về số kiếp

Không còn những người Cô-dắc

Không còn những tướng quân

Và màu đỏ của áo zupan

Ukraina không còn khoác.

Ukraina rách nát, cô đơn

Nức nở trên sông Đnhép

Không ai nhìn thấy nỗi buồn

Không ai nhận ra nước mắt

Chỉ quân thù tàn ác

Nhận ra và chúng đang cười

Tất cả đều tả tơi

Nhưng niềm vinh quang còn đó

Niềm vinh quang sẽ đứng lên và kể

Về những gì đã xảy ra

Đâu là sự thật – đâu gian dối

Và kể về nguồn cội

Ý nghĩ của ta, bài hát của ta

Tất cả hãy còn tươi rói

Niềm vinh quang của chúng ta

Vinh quang Ukraina!

Không trang điểm bằng gian dối

Không trang điểm bởi bạc vàng

Chỉ sự thật và âm vang

Như lời của ơn cứu rỗi

Phải vậy không hở bậc cha anh

Đấy là sự thật phải không?

Mà nếu không như thế

Thì khôn ngoan hơn chẳng có

Vì những người xung quanh

Đều là những người xa lạ.

Anh sẽ nói rằng: “Thôi mặc họ”

Mà có để làm gì

Nhạo cười những bản Thánh ca

Và tuôn dòng nước mắt

Quả thật là khó nhọc

Phải sống với kẻ thù!

Tôi sẽ tranh đấu với người ta

Giá mà tôi đủ sức

Sẽ hát lên khúc hát

Khúc hát bỗng nghẹn lời!

Thật khổ thân tôi

Giữa mùa đông giá rét

Tôi bước đi trên tuyết

“Đừng xào xạc, sồi ơi!”

Tôi hát lên, xin anh hãy đáp lời

Thiên hạ kính trọng anh như thế

Những lời của anh mạnh mẽ

Xin anh hãy hát cùng tôi

Hát về Sich, thảo nguyên xa xôi

Hát về những đồi mộ cổ

Hát về những nơi

Người xưa còn nằm đó

Hát về những gì không còn nữa

Về những tháng ngày qua!

Và hát để cho thế giới

Biết về Ukraina

Rằng đã bay đi xa

Vinh quang Cô-dắc không còn nữa

Con đại bàng xám thân mến ạ

Tôi vẫn ước mơ

Dù một lần được nhìn qua dòng lệ

Quê hương đất mẹ Ukraina

Dù chỉ một lần nữa được nghe

Tiếng rì rào nơi biển cả

Và cô gái bên cây liễu

Hát một khúc dân ca

Hãy để cho tôi được nhớ về

Niềm vui thời tuổi trẻ

Một khi chưa nằm xuống mồ

Trong miền đất đai xứ lạ.

[1839]

8=До Основ'яненка

Б’ють пороги; місяць сходить,

Як і перше сходив...

Нема Січі, пропав і той,

Хто всім верховодив!

Нема Січі; очерети

У Дніпра питають:

«Де-то наші діти ділись,

Де вони гуляють?»

Чайка скиглить літаючи,

Мов за дітьми плаче;

Сонце гріє, вітер віє

На степу козачім.

На тім степу скрізь могили

Стоять та сумують;

Питаються у буйного:

«Де наші панують?

Де панують, бенкетують?

Де ви забарились?

Вернітеся! Дивітеся —

Жита похилились,

Де паслися ваші коні,

Де тирса шуміла,

Де кров ляха, татарина

Морем червоніла...

Вернітеся!» — «Не вернуться! —

Заграло, сказало

Синє море. — Не вернуться,

Навіки пропали!»

Правда, море, правда, синє!

Такая їх доля:

Не вернуться сподівані,

Не вернеться воля.

Не вернуться запорожці,

Не встануть гетьмани,

Не покриють Україну

Червоні жупани!

Обідрана, сиротою

Понад Дніпром плаче;

Тяжко-важко сиротині,

А ніхто не бачить...

Тілько ворог, що сміється...

Смійся, лютий враже!

Та не дуже, бо все гине —

Слава не поляже;

Не поляже, а розкаже,

Що діялось в світі,

Чия правда, чия кривда

І чиї ми діти.

Наша дума, наша пісня

Не вмре, не загине...

От де, люде, наша слава,

Слава України!

Без золота, без каменю,

Без хитрої мови,

А голосна та правдива,

Як Господа слово.

Чи так, батьку отамане?

Чи правду співаю?

Ех, якби-то!.. Та що й казать?

Кебети не маю.

А до того — Московщина,

Кругом чужі люде...

«Не потурай», — може, скажеш,

Та що з того буде?

Насміються на псалом той,

Що виллю сльозами;

Насміються... Тяжко, батьку,

Жити з ворогами!

Поборовся б і я, може,

Якби малось сили;

Заспівав би — був голосок,

Та позички з’їли.

Отаке-то лихо тяжке,

Батьку ти мій, друже!

Блужу в снігах та сам собі:

«Ой не шуми, луже!»

Не втну більше. А ти, батьку,

Як сам здоров знаєш,

Тебе люде поважають,

Добрий голос маєш;

Співай же їм, мій голубе,

Про Січ, про могили,

Коли яку насипали,

Кого положили.

Про старину, про те диво,

Що було, минуло...

Утни, батьку, щоб нехотя

На весь світ почули,

Що діялось в Україні,

За що погибала,

За що слава козацькая

На всім світі стала!

Утни, батьку, орле сизий!

Нехай я заплачу,

Нехай свою Україну

Я ще раз побачу,

Нехай ще раз послухаю,

Як те море грає,

Як дівчина під вербою

Гриця заспіває.

Нехай ще раз усміхнеться

Серце на чужині,

Поки ляже в чужу землю

В чужій домовині.

[1839, С.-Петербург]