Người hát rong - Ý nghĩ

Người hát rong (tiếng Ukraina: Кобзар) là tên một tập thơ của Taras Shevchenko in lần đầu tiên vào năm 1840 ở Saint Petersburg với sự giúp đỡ của Yevhen Pavlovych Hrebinka. Ấn bản đầu tiên này gồm 8 bài thơ: Перебендя (Perebendya), Катерина (Katerina), Тополя (Cây dương), Думка (Ý nghĩ) - Нащо мені чорні брови (Cặp lông mày đen mà có ai cần), До Основ'яненка (Gửi Osnovyanenko), Іван Підкова (Ivan Pidkova), Тарасова ніч (Đêm Taras) và Думи мої, думи мої, лихо мені з вами (Những ý nghĩ của ta, thật khổ với các người). Sau khi tập thơ này ra đời người ta bắt đầu gọi Taras Shevchenko là "Người hát rong" và chính Taras Shevchenko cũng bắt đầu dùng bút danh "Kobzar Darmogray" trong một số tác phẩm của mình.

Tập thơ này được tái bản 2 lần khi tác giả còn sống vào các năm 1844 và 1860. Lần tái bản thứ nhất lấy tên Чигиринський Кобзар (Người hát rong Chyhyrynskyi) với phần phụ lục là trường ca Гайдамаки (Haidamaki). Lần tái bản thứ hai năm 1860 được mạnh thường quân Platon Simirenko tài trợ 1.100 rúp. Lần tái bản này gồm 17 bài thơ và ảnh chân dung của Taras Shevchenko.

Năm 1861 tập thơ Người hát rong được in trong tạp chí "Osnova" từng phần, cả trước và sau ngày mất của Taras Shevchenko. Kể từ đó, tập thơ được tái bản rất nhiều lần.

Chỉ tính đến năm 1985, ở Ukraina tập thơ này đã được tái bản tới 124 lần với số lượng hơn 8 triệu bản. Nhiều bài thơ trong tập này được dịch ra hơn 100 thứ tiếng trên thế giới.

Tập thơ này đã được Nguyễn Viết Thắng dịch đầy đủ cả tám bài thơ và trường ca ra tiếng Việt trong khuôn khổ của dự án "Taras Shevchenko – 150 bài thơ và trường ca", bao gồm những tác phẩm quan trọng nhất của Taras Shevchenko và là những tác phẩm chưa in trong cuốn "Thơ Taras Shevchenko" xuất bản năm 2004, tái bản năm 2012.

1=Ý NGHĨ

Những ý nghĩ của tôi ơi

Thật khổ với các người!

Tại vì sao trên trang giấy

Các người chau mày cả dãy?

Vì sao gió chẳng xua các người đi

Thành bụi ra ngoài khoảng không kia?

Và tại vì sao nỗi khổ

Không ngủ hằng đêm như con trẻ?...

Vì rằng nỗi khổ sinh ra ý nghĩ trên trần gian

Những giọt nước mắt tuôn… sao không làm cho ngập

Không mang ra biển cả… không làm cho xói mòn

Để sẽ không ai hỏi tại vì sao đau trong ngực

Và tại vì sao tôi đi rủa nguyền số kiếp

Vì sao mỏi mệt… “Chỉ vô công rồi nghề”.

Để không ai phải nói cười cho…

Hỡi những nụ hoa, con trẻ của tôi ơi

Tôi yêu mến, giữ gìn để làm gì cơ chứ

Có phải một con tim đang khóc nơi trần thế

Như tôi đã khóc với các người?... Thử đoán coi?...

Có thể có một trái tim thiếu nữ

Sẽ có một đôi mắt nai

Sẽ khóc lên với các người

Nhiều hơn thế - tôi không muốn

Chỉ giọt lệ từ đôi mắt nai rơi xuống

Là chúa tể của muôn loài

Hỡi những ý nghĩ của tôi ơi

Thật khổ với các người!

Vì đôi mắt nai thiếu nữ

Vì cặp lông mày đen

Con tim mạnh mẽ gióng lên

Tuôn ra bằng từ ngữ

Trong ngôn từ này đã có

Đã có bóng tối của đêm

Có vườn anh đào tươi xanh

Và có những đôi mắt sáng tỏ

Những cánh đồng và đồi mộ cổ

Là những thứ ở Ukraina…

Con tim đờ đẫn, tái tê

Không muốn hát nơi đất khách.

Và lời khuyên Cô-dắc

Cùng với vòng giáo, kim ve

Ở nơi này trắng tuyết

Con tim không muốn gọi về…

Thà cứ để ở Ukraina

Những linh hồn trú ẩn

Niềm vui nơi đồng ruộng

Bất tận đến bao la

Như tự do đã đi qua

Đnhép mênh mông như biển cả

Thảo nguyên và ghềnh đá

Mộ cổ và núi non

Ở nơi đó đã khơi nguồn

Ý chí và tự do Cô-dắc

Ở đó là nơi xác giặc

Chất thành đống trên đồng.

Nhưng người Cô-dắc giờ yên nghỉ

Trong những nấm mồ con.

Trên nấm mồ con đại bàng đen

Bay vòng như người lính gác

Những người hát rong qua câu hát

Kể chuyện với nhân dân

Kể về những gì đã từng

Những kẻ mắt mù, rách nát

Họ hát lên… còn tôi đây khóc

Tôi chỉ biết khóc thôi mà

Tôi chỉ khóc cho Ukraina

Nhưng mà lời không hề đủ…

Mà về nỗi khổ… thì

Ai mà không biết nó!...

Còn ai đang nhìn chăm chú

Vào con người bằng cả tấm lòng

Thì địa ngục ở cõi trần gian

Là ở đó…

Một nỗi buồn

Vì không biết cách làm cho mình hạnh phúc

Nhưng nếu như đó là số kiếp

Thì hãy để cho nghèo khó sống ba ngày

Rồi tôi sẽ đem chôn xuống đất

Tôi sẽ đem chôn, và cứ mặc

Cho nỗi buồn ngự trị ở trong tim

Để cho kẻ thù của tôi không nhìn

Thấy tiếng cười của bao cái ác.

Mặc cho ý nghĩ như quạ khoang

Bay đi và sẽ kêu lên

Còn con tim bằng giọng oanh vàng

Khóc lên và thỏ thẻ

Lặng lẽ - để không ai nhìn thấy

Và chẳng ai cười chê…

Xin đừng chùi nước mắt của tôi đi

Mà hãy để cho dòng suối lệ

Chảy lên miền đất xa lạ

Cả đêm cũng như ngày

Một khi cha đạo còn chưa

Rắc cát lạ lên đôi mắt.

Đành vậy thôi… biết làm sao được

Làm sao giấu được nỗi buồn.

Còn ai ganh tỵ với kẻ cô đơn

Xin Ngài hãy ra tay trừng phạt!

Những ý nghĩ của tôi ơi

Những nụ hoa, những con trẻ của tôi

Tôi gìn giữ các người, tôi nuôi lớn

Ở nơi này không có chỗ nào đâu

Mà hãy đi về quê mẹ thân yêu

Về quê hương Ukraina yêu dấu

Làm những đứa trẻ cô đơn sau bờ giậu

Còn tôi sẽ chết ở nơi này.

Các người sẽ tìm ra trái tim chân thật

Sẽ tìm ra những lời nói chân thành

Và các người sẽ tìm ra sự thật

Và có thể là tìm thấy vinh quang…

Hãy đón chào, hỡi đất mẹ quê hương

Quê hương Ukraina thân thiết

Xin hãy nhận những đứa con của tôi dại dột

Như đứa con trai ruột thịt của mình!

[1839]

1=ДУМКА

Думи мої, думи мої,

Лихо мені з вами!

Нащо стали на папері

Сумними рядами?..

Чом вас вітер не розвіяв

В степу, як пилину?

Чом вас лихо не приспало,

Як свою дитину?..

Бо вас лихо на світ на сміх породило,

Поливали сльози... Чом не затопили,

Не винесли в море, не розмили в полі?

Не питали б люди, що в мене болить,

Не питали б, за що проклинаю долю,

Чого нужу світом? «Нічого робить», —

Не сказали б на сміх...

Квіти мої, діти!

Нащо вас кохав я, нащо доглядав?

Чи заплаче серце одно на всім світі,

Як я з вами плакав?.. Може, і вгадав...

Може, найдеться дівоче

Серце, карі очі,

Що заплачуть на сі думи —

Я більше не хочу...

Одну сльозу з очей карих —

І... пан над панами!..

Думи мої, думи мої!

Лихо мені з вами!

За карії оченята,

За чорнії брови

Серце рвалося, сміялось,

Виливало мову,

Виливало, як уміло,

За темнії ночі,

За вишневий сад зелений,

За ласки дівочі...

За степи та за могили,

Що на Україні,

Серце мліло, не хотіло

Співать на чужині...

Не хотілось в снігу, в лісі,

Козацьку громаду

З булавами, з бунчугами

Збирать на пораду...

Нехай душі козацькії

В Украйні витають —

Там широко, там весело

Од краю до краю...

Як та воля, що минулась,

Дніпр широкий — море,

Степ і степ, ревуть пороги,

І могили — гори.

Там родилась, гарцювала

Козацькая воля;

Там шляхтою, татарами

Засівала поле,

Засівала трупом поле,

Поки не остило...

Лягла спочить... А тим часом

Виросла могила,

А над нею орел чорний

Сторожем літає,

І про неї добрим людям

Кобзарі співають,

Все співають, як діялось,

Сліпі небораки,

Бо дотепні... А я... А я

Тілько вмію плакать,

Тілько сльози за Украйну...

А слова — немає...

А за лихо... Та цур йому!

Хто його не знає!..

А надто той, що дивиться

На людей душою —

Пекло йому на сім світі,

А на тім...

Журбою

Не накличу собі долі,

Коли так не маю.

Нехай злидні живуть три дні —

Я їх заховаю,

Заховаю змію люту

Коло свого серця,

Щоб вороги не бачили,

Як лихо сміється...

Нехай думка, як той ворон,

Літає та кряче,

А серденько соловейком

Щебече та плаче

Нишком — люди не побачуть,

То й не засміються...

Не втирайте ж мої сльози,

Нехай собі ллються,

Чуже поле поливають

Щодня і щоночі,

Поки, поки... не засиплють

Чужим піском очі...

Отаке-то... А що робить?

Журба не поможе.

Хто ж сироті завидує —

Карай того, Боже!

Думи мої, думи мої,

Квіти мої, діти!

Виростав вас, доглядав вас —

Де ж мені вас діти?..

В Україну ідіть, діти!

В нашу Україну,

Попідтинню, сиротами,

А я тут загину.

Там найдете щире серце

І слово ласкаве,

Там найдете щиру правду,

А ще, може, й славу...

Привітай же, моя ненько!

Моя Україно!

Моїх діток нерозумних,

Як свою дитину.

  

2=PEREBENDYA

Perebendya mắt mù, già cả

Ai mà chẳng biết ông

Chơi đàn Kobza cổ

Và khắp chốn lang thang.

Mà ai người chơi đàn

Thì người ta luôn nhớ

Giúp họ xua nỗi buồn

Dù đời ông vẫn khổ.

Nhà cửa ông chẳng có

Số phận thật éo le

Ngày nắng hay đêm mưa

Bên bờ rào trú ngụ

Ông nghèo hèn, già cả

Dù đêm cũng như ngày

Vẫn hát bài xưa cũ:

“Đừng xào xạc, sồi ơi!”

Ông hát và ông nhớ

Rằng ông kẻ đơn côi

Rầu rĩ và chau mày

Khi ngồi bên bờ giậu.

Perebendya là thế

Già cả mà lạ lùng

Những bài hát dân gian

Mở ra và khép lại.

Hát cho các cô gái

Nghe những điệu dân ca

Lời hát từ xa xưa

Nghe lời ca muốn nhảy.

Cho người trong quán rượu

Bài hát về cây dương

Về cây liễu trên đồng

Sự tích từ Kinh Thánh.

Sau đó bài “Trong rừng”

Thật buồn bã, đau thương

Nghe mà rơi nước mắt

Khi nghe bài về Sich

Thời oanh liệt không còn

Perebendya lạ lùng

Perebendya già kiết

Mở đầu – tiếng cười vang

Kết thúc bằng nước mắt.

Cơn gió gào, gió thét

Gió phiêu bạt trên đồng

Trên mộ người hát rong

Ôm cây đàn vẫn hát.

Như biển xanh, xanh ngắt

Thảo nguyên màu thẫm xanh

Đồi con tiếp đồi con

Trải dài theo tầm mắt.

Ông già râu tóc bạc

Để ngọn gió vuốt ve

Gió dường như lắng nghe

Những lời ông già hát.

Như con tim cười, ông già mù khóc…

Gió lắng nghe và rồi gió bay đi

Giấu mình về chốn xa kia

Trên đồi mộ cổ, để không ai nhìn thấy

Để những lời trên đồng bay theo gió

Để con người không nghe ra – bởi lời của Chúa

Thì con tim sẽ trò chuyện với Ngài

Nói huyên thiên về vinh quang của Chúa

Còn ý nghĩ thì theo ánh sáng lên mây

Như đôi cánh đại bàng giữa không trung bay liệng

Giữa bầu trời rộng mênh mông, xanh thắm

Bay lên cao, bay đến hỏi mặt trời

Mặt trời ngủ ở đâu, thức dậy ra sao?

Và lắng nghe biển trong tiếng rì rào

Và hỏi núi đồi: vì sao im lặng?

Rồi lại lên trời – vì mặt đất đau đớn

Trên mặt đất này không có chỗ cho ai

Người bằng con tim thấu hiểu cuộc đời

Nghe biển nói, biết nơi vầng dương ngủ

Thì người ấy không còn nơi trú ngụ

Và cô đơn như vầng dương giữa bầu trời

Và có biết bao điều tiếng của người đời

Giá mà họ biết rằng ông là người đơn lẻ

Hát ở trên mồ, trò chuyện cùng biển cả

Thì họ đã cười những lời của Chúa từ lâu

Họ gọi ông là ngớ ngẩn và đuổi cho mau:

“Cứ mặc ông lang thang với trời và biển cả!”

Hỡi người hát rong già cả của tôi ơi

Xin người hãy cứ làm như vậy nhé

Xin người cứ đi ra ngôi mộ cổ

Hãy ca hát, hãy chuyện trò

Cùng mây, với gió

Và hãy hát cho đến một ngày

Con tim còn chưa ngủ yên trong mộ

Hãy hát ở nơi vắng vẻ xa xôi

Và để cho người đời không xa lạ

Đôi khi xin người hãy bao dung

Hãy làm theo ý của quí ông

Bởi người ta giàu có!

Perenbendya là như thế đó

Già cả và thật lạ lùng

Mở đầu hát cuộc tân hôn

Kết thúc bằng buồn khổ.

[1839]

2=Перебендя

Перебендя старий, сліпий —

Хто його не знає?

Він усюди вештається

Та на кобзі грає.

А хто грає, того знають

І дякують люде:

Він їм тугу розганяє,

Хоть сам світом нудить.

Попідтинню сіромаха

І днює й ночує;

Нема йому в світі хати;

Недоля жартує

Над старою головою,

А йому байдуже...

Сяде собі, заспіває:

«Ой не шуми, луже!»

Заспіває та й згадає,

Що він сиротина,

Пожуриться, посумує,

Сидячи під тином.

Отакий-то Перебендя,

Старий та химерний!

Заспіває про Чалого —

На Горлицю зверне;

З дівчатами на вигоні —

Гриця та веснянку,

А у шинку з парубками —

Сербина, Шинкарку,

З жонатими на бенкеті

(Де свекруха злая) —

Про тополю, лиху долю,

А потім — У гаю;

На базарі — про Лазаря,

Або, щоб те знали,

Тяжко-важко заспіває,

Як Січ руйновали.

Отакий-то Перебендя,

Старий та химерний!

Заспіває, засміється,

А на сльози зверне.

Вітер віє-повіває,

По полю гуляє.

На могилі кобзар сидить

Та на кобзі грає.

Кругом його степ, як море

Широке, синіє:

За могилою могила,

А там — тілько мріє.

Сивий ус, стару чуприну

Вітер розвіває;

То приляже та послуха,

Як кобзар співає,

Як серце сміється, сліпі очі плачуть...

Послуха, повіє...

Старий заховавсь

В степу на могилі, щоб ніхто не бачив,

Щоб вітер по полю слова розмахав,

Щоб люде не чули, бо то Боже слово,

То серце по волі з Богом розмовля,

То серце щебече Господнюю славу,

А думка край світа на хмарі гуля.

Орлом сизокрилим літає, ширяє,

Аж небо блакитне широкими б’є;

Спочине на сонці, його запитає,

Де воно ночує, як воно встає;

Послухає моря, що воно говорить,

Спита чорну гору: чого ти німа?

І знову на небо, бо на землі горе,

Бо на їй, широкій, куточка нема

Тому, хто все знає, тому, хто все чує:

Що море говорить, де сонце ночує —

Його на сім світі ніхто не прийма;

Один він між ними, як сонце високе,

Його знають люде, бо носить земля;

А якби почули, що він, одинокий,

Співа на могилі, з морем розмовля, —

На Божеє слово вони б насміялись,

Дурним би назвали, од себе б прогнали.

“Нехай понад морем, сказали б, гуля!”

Добре єси, мій кобзарю,

Добре, батьку, робиш,

Що співати, розмовляти

На могилу ходиш!

Ходи собі, мій голубе,

Поки не заснуло

Твоє серце, та виспівуй,

Щоб люде не чули.

А щоб тебе не цурались,

Потурай їм, брате!

Скачи, враже, як пан каже:

На те він багатий.

Отакий-то Перебендя,

Старий та химерний!

Заспіває весільної,

А на журбу зверне.

[1839,  С.-Петербург]