Thơ viết trong tù - p 2

26= II

Khe mương nối tiếp khe mương

Từ ngôi mộ trên thảo nguyên

Một người Cô-dắc buồn bã

Bước ra từ ngôi mộ

Người bước ra trong đêm

Rồi bước đi trên thảo nguyên

Buồn bã cất lên lời hát:

“Người ta mang đất lấp

Rồi người ta trở về nhà

Không còn ai nhớ hết

Cả ba trăm người chết

Trên đồng thật nhẹ nhàng.

Đất không nhận về mình

Ngài Hetman vinh quang

Bắt dân làm nô lệ.

Chúng tôi được phái tới

Đã đổ máu của mình

Trên đất đai quê hương

Đã giết chết người anh

Đã uống máu thề nguyền

Rồi nằm đây yên nghỉ

Trong ngôi mộ rủa nguyền”.

Người buồn bã, lặng im

Dựa mình vào ngọn mác

Giữa ngôi mộ đứng lên

Người nhìn sông Đnhép

Rồi khóc lóc thảm thiết

Những đợt sóng trào dâng

Từ dòng sông Đnhép

Nghe tiếng vọng của đêm

Vang tiếng gà gáy sáng

Người Cô-dắc ngã xuống

Cả bờ mương rung lên

Còn ngôi mộ khóc rền.

[1847]

26= II

За байраком байрак,

А там степ та могила.

Із могили козак

Встає сивий, похилий.

Встає сам уночі,

Іде в степ, а йдучи

Співа, сумно співає:

— Наносили землі

Та й додому пішли,

І ніхто не згадає.

Нас тут триста як скло!

Товариства лягло!

І земля не приймає.

Як запродав гетьман

У ярмо християн,

Нас послав поганяти.

По своїй по землі

Свою кров розлили

І зарізали брата.

Крові брата впились

І отут полягли

У могилі заклятій. —

Та й замовк, зажуривсь

І на спис похиливсь.

Став на самій могилі,

На Дніпро позирав,

Тяжко плакав, ридав,

Сині хвилі голосили.

З-за Дніпра із села

Руна гаєм гула,

Треті півні співали.

Провалився козак,

Стрепенувся байрак,

А могила застогнала.

[Між  17  квітня  і  19  травня  1847,  
С.-Петербург]

  

27= III

Tôi chẳng hề quan tâm một điều rằng

Tôi sẽ sống ở Ukraina hay không

Người đời sẽ quên hay vẫn nhớ

Về tôi đang sống ở nơi xa lạ

Những điều này tôi chẳng bận tâm.

Lớn lên trong tù, giữa những người xa lạ

Chẳng khóc than về những thứ của mình

Tôi khóc than trong tù rồi chết

Và mang theo tất cả xuống suối vàng.

Chẳng để lại chút gì, dù dấu vết

Trên đất Ukraina vinh quang

Của mình – mà không phải của mình.

Người cha sẽ không nói với đứa con

Rằng tôi từng sống trong tù ngục, rằng:

“Vì Ukraina mà con hãy cầu nguyện

Người đang chịu cảnh bị bạo hành”.

Tôi chẳng hề quan tâm rằng đứa con

Sẽ cầu nguyện hoặc không… mà tôi chỉ

Quan tâm sâu sắc một điều như thế:

Rằng Ukraina bị lũ bạo tàn

Bằng mánh khóe tinh ranh ru ngủ

Rồi cướp bóc, đốt Ukraina trong lửa…

Điều này thì tôi thực sự quan tâm.

[1847]

27= III

Мені однаково, чи буду

Я жить в Україні, чи ні.

Чи хто згадає, чи забуде

Мене в снігу на чужині —

Однаковісінько мені.

В неволі виріс між чужими

І, неоплаканий своїми,

В неволі, плачучи, умру.

І все з собою заберу,

Малого сліду не покину

На нашій славній Україні,

На нашій — не своїй землі.

І не пом’яне батько з сином,

Не скаже синові: — Молись,

Молися, сину, за Вкраїну

Його замучили колись. —

Мені однаково, чи буде

Той син молитися, чи ні...

Та неоднаково мені,

Як Україну злії люде

Присплять, лукаві, і в огні

Її, окраденую, збудять...

Ох, не однаково мені.

[Між  17  квітня  і  19  травня  1847,  
С.-Петербург]

Thơ viết trong tù - p 1

Thơ viết trong tù (tiếng Ukraina: В казематі) – là tên một tập thơ của Taras Shevchenko viết trong nhà tù của Tổng cục III (The Third Section of His Imperial Majesty's Own Chancellery) ở Saint Petersburg sau khi bị bắt vì tội tham gia vào Hội ái hữu Thánh Cyril và Methodius (một tổ chức chính trị hoạt động bí mật ở Kiev nhằm chống lại chế độ nông nô).

Nội dung tập thơ

Tập “Thơ viết trong tù” lúc đầu có 13 bài thơ:

1-Một mình em đơn độc

(Ой одна я, одна)

2-Khe mương nối tiếp khe mương

(За байраком байрак)

3-Tôi chẳng hề quan tâm một điều rằng

(Мені однаково, чи буду)

4-Người ta nói với em: “Đừng bỏ mẹ mà đi”

(Не кидай матері! — казали)

5-Con thường đi ra mộ để làm chi?

(Чого ти ходиш на могилу?)

6-Ôi ba con đường lớn

(Ой три шляхи широкії)

7-Gửi N. Kostomarov

(Н. Костомарову)

8-Vườn nhỏ anh đào bên mái tranh

(Садо́к вишне́вий ко́ло ха́ти)

9-Tôi không ngủ được, mà đêm – như biển cả

(Не спалося, — а ніч, як море)

10-Những tân binh từ sáng sớm

(Рано-вранці новобранці)

11-Thật nặng nề sống ở nơi tù ngục

(Неволі тяжко, хоча й волі)

12-Liệu chúng mình có còn gặp lại không?

(Чи ми ще зійдемося знову?)

13-Người cắt cỏ

(Косар)

Phiên bản gốc của những bài thơ này – trong một bản thảo riêng biệt (được lưu trữ tại Viện Văn học mang tên Taras Shevchenko, thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Ukraina). Toàn bộ tập thơ này được Shevchenko chép vào “Cuốn sách nhỏ” ở pháo đài Orsk và thêm một bài thơ mở đầu “Hỡi những người anh em, ta hãy cùng nhau nhớ”. Trong “Cuốn sách lớn” nhà thơ đặt tên cho tập thơ ghi lời đề tặng “Thơ viết trong tù – Tặng những người bạn tù” (В казематі. Моїм соузникам посвящаю). Bài thơ “Tôi không ngủ được, mà đêm – như biển cả” không có trong “Cuốn sách lớn”.

Xuất bản

Trong các năm 1858 – 1867 tất cả các bài thơ này đã được in ở các ấn phẩm khác nhau. Tập “Thơ viết trong tù” mở đầu một giai đoạn sáng tạo mới của Taras Shevchenko – kể từ khi bị bắt năm 1847 đến khi mãn hạn tù.

Đặc điểm, tính nghệ thuật của tập thơ tù

Cả tập thơ tù là những tâm trạng, những suy ngẫm và những quan sát của Taras Shevchenko, đặc trưng đối với những bài thơ viết trong thời kỳ này. Ở đây, lần đầu tiên xuất hiện những mô-típ tù đày, là nỗi nhớ quê hương cùng với sự khẳng định thái độ và chính kiến không gì thay đổi của nhà thơ. Về thể loại – tập thơ này là những suy ngẫm trữ tình, những bài phúng dụ, những bài tình ca biến thể từ các mô-típ dân gian, những bài ballade lãng mạn, những bài thơ đối thoại vv…

Dịch ra tiếng Việt

Tập thơ này đã được Nguyễn Viết Thắng dịch đầy đủ ra tiếng Việt trong khuôn khổ của dự án “Taras Shevchenko – 150 bài thơ và trường ca”, bao gồm những tác phẩm quan trọng nhất của Taras Shevchenko và là những tác phẩm chưa in trong cuốn “Thơ Taras Shevchenko” xuất bản năm 2004, tái bản năm 2012.

THƠ VIẾT TRONG TÙ

Tặng những bạn tù của tôi

24= HỠI ANH EM  (bài mở đầu)

Hỡi anh em, ta hãy cùng nhau nhớ

Để cho tai họa không còn quay lại nữa!

Tôi và các anh em đã từng lặng lẽ

Đưa mắt nhìn qua song cửa nhà tù

Và ta nghĩ rằng: “Biết đến bao giờ

Ta lại gặp nhau, cùng nhau trò chuyện

Và trên miền đất giá lạnh

Tháng năm nào ta sẽ gặp lại nhau?”

Không bao giờ nữa đâu, không bao giờ

Ta lại cùng uống nước sông Đnhép nữa!

Chúng ta sẽ ra đi mỗi người mỗi ngả

Mang cho rừng và thảo nguyên đau khổ của mình

Một ít lâu nữa thôi chúng ta sẽ tin

Vào tự do – và ta sẽ bắt đầu cuộc sống

Giữa mọi người, như những con người.

Chứ bây giờ ở đây

Xin anh em hãy yêu mến nhau

Và Ukraina yêu quí

Và vì Ukraina đau khổ

Anh em hãy cầu nguyện Chúa Trời!

Anh em hãy quên Ngài

Và đừng nguyền rủa

Còn về tôi, trong cảnh tù đày

Xin anh em đôi khi hãy nhớ.

[1847]

В казематі

Моїм соузникам посвящаю

24= ***

Згадайте, братія моя…
Бодай те лихо не верталось,
Як ви гарнесенько і я
Із-за решотки визирали.
І, певне, думали: “Коли
На раду тиху, на розмову,
Коли ми зійдемося знову
На сій зубоженій землі?”
Ніколи, братія, ніколи
З Дніпра укупі не п'ємо!
Розійдемось, рознесемо
В степи, в ліси свою недолю,
Повіруєм ще трохи в волю,
А потім жити почнемо
Меж людьми, як люде.
А поки те буде,
Любітеся, брати мої,
Украйну любіте
І за неї, безталанну,
Господа моліте.
І його забудьте, други,
І не проклинайте.
І мене в неволі лютій
Інколи згадайте.

[1847, Орська кріпость]

  

25= I

Một mình em đơn độc

Như cọng cỏ trên đồng

Chúa Trời bỏ quên em

Ngài không cho hạnh phúc.

Ngài chỉ cho sắc đẹp

Ngài cho đôi mắt nai

Nhưng nước mắt dâng đầy

Trong những đêm cô độc.

Người thân – em không biết

Số kiếp thật long đong

Lớn lên giữa người dưng

Chẳng biết gì hạnh phúc!

Đâu cái người thân thiết

Có thể dựa mái đầu?

Con người ấy nơi đâu

Sao mình em đơn độc!

[1847]

25= І

Ой одна я, одна,

Як билиночка в полі,

Та не дав мені Бог

Ані щастя, ні долі.

Тілько дав мені Бог

Красу — карії очі,

Та й ті виплакала

В самотині дівочій.

Ані братика я,

Ні сестрички не знала,

Меж чужими зросла,

І зросла — не кохалась!

Де ж дружина моя,

Де ви, добрії люде?

Їх нема, я сама.

А дружини й не буде!

[Між  17  квітня  і  19  травня  1847,  
С.-Петербург]

Lời di chúc

23=LỜI DI CHÚC

Khi tôi chết xin hãy chôn

Trên đất Ukraina yêu thương.

Xin hãy đào mộ

Giữa thảo nguyên rộng mênh mông

Để tôi được nằm giữa đồi mộ cổ

Bên trên con sông

Để được nghe tiếng gầm réo

Của sông Đnhép chuyển dòng.

Và khi từ những cánh đồng

Máu của quân thù đáng ghét

Bị cuốn phăng

Thì khi đó

Tôi bước ra từ ngôi mộ

Tôi bước lên đạt đến ngưỡng thánh thần.

Và tôi sẽ nguyện cầu

Chứ bây giờ tôi chẳng biết có Chúa trời đâu.

Xin hãy giấu đi rồi đứng dậy

Gông cùm xin bẻ gãy

Và máu quân thù

Hãy tưới bằng khí phách hiên ngang

Còn về tôi trong Đại gia đình

Đại gia đình tự do và mới.

Xin hãy đừng quên nhắc tới

Một lời tốt đẹp thì thầm.

25-12-1845

23= Заповіт

Як умру, то поховайте
Мене на могилі,
Серед степу широкого,
На Вкраїні милій,
Щоб лани широкополі,
І Дніпро, і кручі
Було видно, було чути,
Як реве ревучий.
Як понесе з України
У синєє море
Кров ворожу... отойді я
І лани, і гори —
Все покину і полину
До самого бога
Молитися... а до того
Я не знаю бога.
Поховайте та вставайте,
Кайдани порвіте
І вражою злою кров'ю
Волю окропіте.
І мене в сем'ї великій,
В сем'ї вольній, новій,
Не забудьте пом'янути
Незлим тихим словом.

25 декабря 1845, в Переяславі