3=KATERINA
Tặng Vasily
Andreyevich Zhukovsky,
kỷ niệm
ngày 22 tháng 4 năm 1838
Hỡi những cô gái mắt
đen
Em hãy yêu, nhưng đừng
yêu lính nhé
Quan lính Sa hoàng – những
người xa lạ
Họ chỉ làm khổ các em.
Chỉ tiêu khiển đùa chơi
rồi bỏ
Về Nga, không nhớ cả cái
tên
Để mặc cho cô gái trẻ
Đau khổ, chết trong nỗi
buồn
Nguyền rủa số kiếp
của mình
Và đôi khi còn làm
khổ
Cả người mẹ của em.
Nếu đáng vì điều gì
đó
Mà hành hạ con tim
Khi thiên hạ không
hiểu
Thì người ta đâu có
xót thương.
Hãy yêu, những cô gái
mắt đen
Nhưng em hãy đừng yêu
lính nhé
Quan lính Sa hoàng –
Những người xa lạ
Họ chỉ cười nhạo các
em.
Cả mẹ và cha đẻ ra
mình
Katerina không chịu
nghe ai cả
Nàng đi yêu chàng
lính trẻ
Theo tiếng gọi của
trái tim.
Nàng đi ra khu vườn
Hẹn hò cùng chàng
lính
Một khi còn chưa hối
hận
Và đời con gái của
mình.
Mẹ gọi về ăn cơm
Nhưng cô con gái
không nghe thấy
Hễ nơi nao gặp gỡ với
người tình
Là nơi cô ngủ lại.
Không chỉ một hai đêm
Cô gặp gỡ với người
yêu dấu
Cho đến một ngày
tiếng xấu
Loan đi khắp cả ngôi
làng
Nhưng mặc cho thiên
hạ xì xầm
Họ nói điều gì muốn
nói
Nàng đang yêu
Nàng không nghe thấy
Tình là dang dở, tình
là đau thương.
Rồi ngay sau đó có
tin
Về một cuộc hành
quân.
Chàng lính trẻ đi
sang Thổ
Người ta lấy vuông
vải nhỏ
Buộc lên đầu Katerina
Giống như người vợ
trẻ
Chờ chồng cất bước
đường xa
Và trong nước mắt
nhạt nhòa
Chàng trai mắt đen đã
hứa
Rằng chàng sẽ quay
về.
Katerina, em hãy đợi
chờ!
Chờ đến một ngày tái
ngộ
Em sẽ về với Mạc Tư
Khoa.
Còn bây giờ cứ mặc
người ta
Nói điều gì họ muốn
Em hãy vui lên
Hãy xua đi dòng nước
mắt
Bởi vì các cô gái
ngoài đường
Thiếu em, người ta
vẫn hát.
Katerina không buồn
Nàng lau khô dòng
nước mắt
Và cứ hằng đêm, hằng
đêm
Nàng mang xô đi gánh
nước.
Để cho thiên hạ khỏi
nhìn
Nàng bước thật nhẹ,
thật êm
Khi đến gần giếng
nước
Nàng đứng bên cây kim
ngân
Và nàng cất lên tiếng
hát
Bài dân ca nàng hát
Kim ngân nghe cũng
xót thương
Nàng trở về và thấy
mừng
Vì không ai nhìn thấy
cả.
Katerina chẳng u sầu
Nàng nào có biết gì
đâu
Nàng đội chiếc khăn
mới
Nhìn qua cửa sổ và
chờ đợi
Katerina đợi chờ
Rồi nửa năm trôi qua
Katerina bị bệnh
Nàng nhìn khắp bốn
hướng
Nàng thở khò khè
Nhìn về phía bếp lò
Chiếc nôi kêu cót két
Những người láng
giềng ác độc
Trò chuyện với mẹ cô:
“Cái anh chàng người
Nga
Không uổng công chàng
vậy
Mà chị có cô con gái
Xinh đẹp và nết na
Cô sẽ sắp nuôi dạy
Một đứa trẻ lính Nga
Tìm được – ước thấy
Có phải chị dạy cô
ta?...”
Dù sao cũng mong
Dù miệng người trần
thế
Dù khó khăn nghèo khổ
Vẫn mẹ tròn con
vuông.
Ôi Katerina của tôi
Khổ thân em quá
Em làm sao sống nơi
trần thế
Với đứa trẻ mồ côi?
Ai sẽ đon đả, chào
mời
Người yêu dấu của em
chẳng có
Còn mẹ cha – là những
người xa lạ
Làm sao sống được em
ơi!
Katerina dậy khỏi
giường
Nàng mở ô cửa sổ
Mắt nhìn ra con đường
nhỏ
Nàng âu yếm đứa con
Không còn nữa, không
còn
Mà có thể, không bao
giờ nữa?
Nàng muốn đi ra khu
vườn
Chỉ sợ người ta nhìn
thấy.
Và khi mặt trời vừa
ghé
Nàng bước ra khu vườn
Trên tay nàng bế đứa
con
Và nàng hồi tưởng
lại:
“Ở đây mẹ từng chờ
đợi
Ở đây trò chuyện với
cha con
Còn đằng kia… đằng
kia con ạ!...”
Và lời bỗng nghẹn
giữa chừng.
Vườn anh đào tươi
xanh
Vườn anh đào trĩu quả
Katerina một mình
Ra vườn như ngày nọ
Nhưng nàng không hát
nữa
Như đã hát ngày nào
Khi đợi chàng lính
trẻ
Khi tình cảm dạt dào.
Nàng ngồi trong lặng
lẽ
Thầm trách số phận
mình
Mà những người hàng
xóm
Những người ưa dệt
chuyện
Bao điều ong tiếng ve
Bao nhiêu chuyện xầm
xì…
Ở đâu người yêu dấu
Chàng đang ở nơi nao
Làm sao chàng nghe
thấu
Bao nhiêu chuyện xì
xào
Mà biết bao kẻ xấu
Đang chế nhạo nàng
đâu.
Có thể chàng đã chết
Bên bờ sông Đa-nuýp
Hay chàng đã trở về
Và đã yêu người khác.
Không, chàng không
thể chết
Bên bờ sông Đa-nuýp
Nhưng đôi mắt đẹp
xinh
Còn đâu chàng tìm
được?
Cứ mặc chàng quay về
Cùng với Mạc Tư Khoa
Bốn biển còn ai đẹp
Bằng Katerina!
Đôi mắt đẹp nhường
kia
Và sức trẻ tràn trề
Chỉ một điều – hạnh
phúc
Ông trời đã không
cho.
Mà khi không hạnh
phúc
Thì như hoa trên đồng
Bão gió rồi mưa giông
Ai muốn là bẻ được.
Katerina – em hãy khóc
Hãy tuôn dòng nước mắt!
Người yêu của em đã trở
về
Bằng những con đường khác.
II
Bố ngồi bên cạnh bàn
Thả hai bàn tay buông
Không muốn nhìn gì cả
Chìm đắm trong nỗi
buồn.
Bà mẹ già tóc bạc
Ngồi trên ghế, cạnh
chồng
Đã cạn dòng nước mắt
Bà mẹ vặn hỏi con:
“Sao chỉ có một mình
Bao giờ làm đám cưới
Cả những người mai
mối
Và anh chàng sĩ quan
Tất cả đều trên ấy
Mày hãy đi mà hỏi
Hãy đến Mạc Tư Khoa
Còn về tao – người mẹ
Chớ kể với người ta.
Rằng trong ngày tội
lỗi
Tao đã sinh mày ra
Giá biết chuyện như
vậy
Thì vứt nó xuống sông
Trước khi trời chưa
sáng
Thì giờ không bất
hạnh
Thì giờ không đau
buồn.
Cha mẹ sinh ra con
Đã nuôi con khôn lớn
Thế mà con đã làm
Cho mẹ cha bất hạnh.
Hãy đến Mạc Tư Khoa
Đến với bà mẹ chồng
Hãy nghe lời bà ấy
Nếu không nghe mẹ
mình
Hãy tìm cách ở lại
Trên đó với người ta
Và đừng quay về nhà
Đừng tìm đường trở
lại
Từ nơi xa xôi kia…
Chỉ có điều, ai sẽ
Chôn tao, nếu thiếu
mày?
Lấy ai người sẽ khóc
Cho bà già tội nghiệp
Ai trồng cây kim ngân
Lên trên nấm mồ con?
Và lấy ai cầu nguyện
Cho lầm lỗi linh
hồn?...
Ôi con ôi là con
Ôi đứa con tội
nghiệp!..
Con hãy đi… đi con!
Và nàng rảo bước chân
Một lời chúc lên
đường
“Chúa sẽ luôn bên
con!”
Và bà già ngã xuống
Như cái xác không
hồn…
Ông già cũng nói
thêm:
“Đi đi, chờ gì
nữa?..”
Katerina nức nở
Quì xuống dưới chân
ông:
“Con lạy đấng sinh
thành
Vì đã làm nên chuyện
Xin hãy tha cho con
Hỡi bồ câu cánh xám!”
“Cầu Chúa sẽ tha cho
mày
Thiên hạ sẽ tha cho
mày
Hãy cầu Chúa, và đi
ngay
Hãy để cho tao yên
ổn”.
Nàng đứng dậy,
nghiêng mình
Rồi đi ra phía cổng
Bỏ hai già cô đơn
Trong ngôi nhà thấp
vắng.
Nàng ra vườn anh đào
Nói những lời nguyện
cầu
Rồi lấy một nắm đất
Quê hương nàng mang
theo.
“Ta sẽ không quay về
Rồi nơi xa xôi kia
Người lạ trên đất lạ
Sẽ đào mộ cho ta.
Nhưng mà xin hãy để
Chút gì đó trên mồ
Và số kiếp đau khổ
Hãy kể với người ta…
Nhưng đừng kể với họ
Người ta chôn ở đâu
Kẻo miệng người trần
thế
Lại lời ra tiếng vào
Và đừng nói rằng ai
Là mẹ của thằng bé
Thằng con ta khốn khổ
Biết giấu ở nơi nào
Ta biết tìm ở đâu
Ta sẽ nằm dưới nước
Rồi lầm lỗi của ta
Đứa con này sẽ chuộc
Bằng cuộc đời đơn độc
Không có mẹ có
cha!...”
Katerina bước đi
Mắt nàng tuôn dòng lệ
Chiếc khăn đội trên
đầu
Và trên tay – thằng
bé.
Nàng bước đi u sầu
Ngoái nhìn lại phía
sau
Nàng cúi mình, nức nở
Để dòng lệ tuôn trào.
Nàng đứng lại giữa
đồng
Nàng giống như cây
dương
Bên con đường bụi bặm
Nàng như giọt sương
đêm
Dòng lệ đang rót
xuống.
Sau dòng lệ đau buồn
Không nhìn ra ánh
sáng.
Ôm đứa con vào lòng
Hôn, và khóc nức nở
Như một thiên thần
nhỏ
Không một chút phiền
lòng
Thằng bé đưa tay vẫy
Và miệng nó thì thầm.
Mặt trời dần dần
khuất
Đã vào buổi hoàng hôn
Bước chân nàng mải
miết
Đi về chốn xa xăm.
Trong khi đó ở làng
Thiên hạ vẫn xì xầm
Nhưng những lời bàn
tán
Mẹ không còn bận tâm…
Sống trên cõi dương
gian
Người thế này, thế
khác
Ai cắt, ai đan lát
Ai hủy diệt chính
mình…
Vì điều chi? Trời
biết!
Thế giới rộng mênh
mông
Nhưng không nơi ẩn
nấp
Và người vẫn cô đơn.
Người được trời hào
hiệp
Cho thỏa chí thỏa
lòng
Kẻ khác – ba thước
đất
Đào lỗ huyệt cũng
không.
Đâu hết rồi người tốt
Người mà lòng yêu
thương
Ước ăn đời ở kiếp
Họ mãi mãi không còn!
Có trên đời số kiếp
Mà có ai biết được
Có trên đời tự do
Nhưng nó ở đâu giờ?
Có trên cõi trần gian
Những kẻ đầy bạc vàng
Cứ ngỡ là giàu có
Số kiếp ai biết rõ
Tất cả cũng bằng
không
Người mặc áo zupan
Xấu hổ vì tiếng khóc
Hãy giữ vàng giữ bạc
Và cứ việc giàu sang
Còn cho ta nước mắt
Khóc cho số kiếp
mình.
Ta dìm cảnh trói buộc
Bằng những dòng nước
mắt
Và dìm cảnh trói buộc
Bằng những đôi chân
trần!
Khi đó ta vui mừng
Khi đó ta giàu có
Và khi đó con tim
Tự do và vui vẻ!
III
Cú vọ kêu, sồi mơ
màng ngủ
Những ngôi sao tỏa
sáng trong đêm
Trong những bụi cỏ
ven đường
Chuột đồng đua nhau
nhảy múa.
Con người đã đi vào
giấc ngủ
Sau một ngày lao động
gian lao
Ai hạnh phúc, ai khổ
đau
Màn đêm trùm lên tất
cả.
Tất cả chuẩn bị cho
giấc ngủ
Như người mẹ đứa con
Còn Katerina biết đâu
tìm
Ở đâu một nơi ngủ
trọ.
Hay là Katerina sẽ dỗ
Đứa con bên một đống
rơm
Hay sẽ giấu nó trong
rừng
Dưới cây sồi khỏi bầy
chó sói
Cặp lông mày đen đẹp
vậy
Thà đừng sinh ra trên
trần
Phía trước còn bao
đau khổ
Đang đợi chờ em!
Phía trước điều gì
chờ em?
Chỉ là khổ đau bất
hạnh
Phía trước chờ em cát
bỏng
Những người xa lạ em
ơi
Phía trước mùa đông
tuyết trắng…
Mà nếu em tìm thấy
người
Thì chắc gì đã nhận
con trai
Hay người sẽ quay
lưng lại?
Giá được quên đi tất
cả
Giá được quên hết nỗi
buồn
Giá người cùng em gặp
gỡ
Chào đón như mẹ của
mình…
Thôi mà ta hãy đợi
chờ xem
Đợi chẳng còn bao lâu
nữa
Còn bây giờ ta tìm
hiểu
Con đường đến Mạc Tư
Khoa
Chao ôi! Con đường
rất xa!
Tôi đã từng quen với
nó
Tôi nhớ và tôi rất
nhớ
Đắng cay khi phải nhớ
về.
Tôi đã từng đi, đã
từng đo
Lạy trời không bao
giờ nữa!
Khi đi kể về nỗi khổ
Thì chẳng có ai tin
Và người ta có lẽ nói
rằng
“Chao ôi, đồ nhảm nhí
Phí lời để mà đi kể
Để mà lừa dối nhân
gian…”
Các bạn quả có lý
rằng
Biết mà làm gì cơ chứ
Hay ho gì tuôn dòng
lệ
Kể về nỗi khổ của
mình
Ai cũng có những nỗi
buồn
Ai cũng có đầy nỗi khổ
Thôi, chuyện này quá
đủ
Chuyện này chẳng ai
cần
Thà làm điếu thuốc lá
Để xua đi những nỗi
buồn
Còn đi kể về nỗi khổ
Để rồi mơ thấy trong
đêm.
Thà rằng tôi đi kể
Thà rằng đi nói về
Nàng Katerina
Cùng với đứa con nhỏ
Đang cất bước đường
xa.
Từ Đnhép đường về Kiev
Dân buôn rảo bước
trên đường
Họ đang hát vang bài
hát
Về loài cú vọ trong
rừng.
Thiếu phụ trên đường
họ gặp
Dường như từ chốn
hành hương…
Mà tại vì sao đôi mắt
buồn
Đôi mắt nàng như đang
khóc?
Cái bị trên vai kẹp
lép
Chiếc áo len đã cũ
sờn
Nàng cầm chiếc gậy
bên tay trái
Còn trên tay kia –
đang ngủ đứa con.
Nàng che đứa con
Đến gần những người
dân buôn nàng hỏi
“Xin ông bà làm ơn
hãy nói
Cho con đường đến Mạc
Tư Khoa?”
“Mạc Tư Khoa? – đường
này đấy
Nhưng mà em có đi
xa?”
“Em đến Mạc Tư Khoa –
lạy Chúa
Xin cho con nhỏ bơ vơ
Chút tiền mọn bước
đường xa!”
Ôi, anh em ơi, tội
cho nàng quá
Mà sao con nhỏ để làm
gì?
Nàng tuôn dòng nước
mắt
Rồi lại cất bước ra
đi
Khi đến làng Brovary
Nàng mua cho con bánh
mật
Và cứ thế. Trên đường
hễ gặp
Một ai là lại hỏi
đường
Và có không ít lần
Hai mẹ con ngủ bên bờ
giậu…
Hãy xem kìa, các cô
gái hãy xem
Tuôn dòng nước mắt
dưới bờ rào xứ lạ
Xin các cô gái hãy
lấy đó làm gương
Chớ dan díu với quan
lính Sa hoàng nữa
Để không nhầm như
Katerina đã nhầm
Để sau đừng hỏi vì
sao thiên hạ xì xầm
Và vì sao mẹ không
cho về nhà ngủ.
Hỏi làm chi cho uổng
phí
Con người nào có biết
gì
Khi ông trời muốn
trừng trị
Thì sẽ bị trừng trị
thôi
Người uốn cong như
liễu
Dưới cơn gió thổi
Mặt trời sáng cho kẻ
mồ côi
(Sáng mà không sưởi
ấm)
Giá mà con người
Lấy tay che được mặt
trời
Giá mà có sức mạnh
Làm cho mặt trời
Không chiếu sáng
Không làm khô nước
mắt kẻ mồ côi.
Tại vì sao như thế hở
ông trời
Nàng đã làm chi với
cuộc đời
Xứng đáng với những
gì ngài ban tặng?
Katerina, em đừng
khóc
Em hãy lau khô dòng
nước mắt
Để cho gương mặt đừng
tái nhợt
Với cặp lông mày đen
Và trong rừng, trước
buổi bình minh
Em hãy lau dòng nước
mắt
Để cho thiên hạ không
nhìn
Và không giễu cợt.
Và con tim sẽ đập rộn
ràng
Một khi tuôn dòng
nước mắt.
Các cô gái trẻ xin
hãy nhìn xem
Lính chỉ chơi với
Katerina rồi bỏ
Nàng đâu biết, đâu
hiểu gì phận số
Còn thiên hạ nhìn ra
mà đâu có tiếc thương
“Cứ mặc cho con bé
chết vì đau buồn
Khi với chính mình
không biết cách xử sự”
Các cô gái, để trong
giờ khó ở
Các cô chớ đi tìm
quan lính Sa hoàng!
Ở đâu Katerina đang
lang thang?
Nàng ngủ bên bờ giậu
Và trước buổi bình
minh
Hướng Mạc Tư Khoa gấp
gáp
Bỗng nhiên – đột ngột
mùa đông
Réo gầm cơn bão tuyết
Chiếc áo len của cô
đã sờn
Và đôi giày bện cũ
rích
Cứng đờ trong giá
băng.
Katerina vừa đi vừa
nhìn
Phía trước có gì thấp
thoáng
Có phải quan lính Sa
hoàng
Con tim nàng như chết
lặng
Nàng chạy như bay
đến:
“Em hỏi khí không
phải, các anh
Có thấy chàng Ivan
lông mày đen?”
Họ trả lời: “Chúng
tôi chẳng biết”
Họ cười chế nhạo nàng
Họ đùa nghịch, họ
cười vang:
“Chao ôi, cô bé nông
dân
Bị thằng nào lừa
không biết!”
Katerina ngó nhìn:
“Các anh có thấy
không, các anh
Con đừng khóc nữa
nghe con
Điều gì sẽ đến, cứ
việc
Nhưng mẹ con mình đi
tiếp
Nếu như gặp được
chàng
Thì mẹ sẽ trao con
Cho chàng rồi mẹ
chết”.
Phía trước là cơn gió
tuyết
Như đang tru, đang
gào lên
Katerina đứng giữa
đồng
Ngậm ngùi tuôn dòng
nước mắt.
Cơn gió bỗng nhiên im
bặt
Gào thét, nhưng qua
nhanh
Katerina muốn khóc
Nhưng nước mắt đã
không còn.
Nàng nhìn vào đứa con
Đứa con tắm bằng nước
mắt
Đứa con như bông hoa
đẹp
Giữa buổi sáng, trong
sương
Katerina mỉm cười với
con
Nàng mỉm cười cay
đắng
Trong lòng nàng,
giống như con rắn
Màu đen đang vặn trở
mình
Nàng vội đưa mắt nhìn
Rừng như đen thẫm lại
Ven rừng, bên mép
đường
Có một ngôi nhà mơ
ước.
“Nào con trai, đã sắp
hoàng hôn
Nếu được người ta cho
phép
Ngủ qua đêm – còn
không được
Thì mẹ con ta ngủ
ngoài đường
Nhưng gần bên mái nhà
tranh
Trong sương và trong
băng giá
Và chẳng biết nơi nào
con sẽ ngủ
Khi mẹ đã không còn?
Con sẽ ngủ với chó
ngoài sân
Với những con chó to,
chó bé
Chó hung dữ, có thể
cắn con
Nhưng không thì thầm
to nhỏ
Không thêu dệt chuyện
này chuyện nọ
Và chó sẽ không nhạo
báng con…
Ôi con tôi, tội
nghiệp quá chừng
Nhưng mẹ chẳng biết
làm sao cả”.
Trẻ mồ côi và chó –
cùng chung phận số
Chung một từ trong
thế giới mồ côi
Người ta có thể vuốt
ve, âu yếm chó
Có thể chửi mắng, có
thể dập vùi
Nhưng không hỏi mẹ
của chó là ai
Còn ở đây thì người
ta vặn hỏi…
Chó ngoài đường hay
sủa những kẻ nào?
Những kẻ đói rách ngủ
dưới bờ rào?
Nhưng vì đâu mà con
ngoài giá thú
Và cặp lông mày đen –
là phận số
Mà người đời vẫn ganh
tỵ là sao…
IV
Bên khe núi, dưới
chân quả đồi con
Như những già làng,
mái đầu kiêu hãnh
Những cây sồi như
những vị tướng quân.
Phía dưới – đập nước,
liễu đứng thành hàng
Và nước trong hồ đã
đóng thành băng
Nhưng có lỗ đục xuyên
vào lấy nước
Mặt trời như chiếc
bánh mỳ Kolobok
Xuyên qua mây, đỏ rực
ở trên cao
Bão tuyết bay lên gầm
rú, thét gào
Khắp bốn phía chỉ một
màu trắng toát
Và chỉ còn nghe tiếng
của rừng reo.
Bão tuyết gào lên
Gầm rú trên rừng
Trên đồng, như trên
biển
Những đợt sóng trào
dâng.
Người coi rừng sửa
soạn
Chuẩn bị đi vào rừng
Nhưng khắp nơi tuyết
trắng
Và bão tuyết xoáy
vòng
“Chà, muốn đi vô rừng
Nhưng làm sao đi được
Rõ quỉ tha ma bắt
Phía xa như trập trùng
Nghe như là tiếng
guốc
Hình như cuộc hành
quân
Của quan lính Sa
hoàng
Tất cả đều trắng
toát”.
“Quan lính Sa
hoàng?...
Katerina thấy run run
Đâu rồi, những người
em yêu dấu?”
“Đằng xa kìa, hãy
nhìn xem”.
Katerina ngó nhìn
Rồi chạy đi, quên mặc
ấm.
“Mạc Tư Khoa trong
đầu nàng
Nàng chạy đi băng
băng
Và thâu đêm suốt sáng
Quan lính vẫn hành
quân…”
Katerina chạy băng
băng
Qua những gốc cây,
những gò tuyết trắng
Nàng chạy trên tuyết
chân trần
Những bàn tay của
nàng tê cóng
Quan lính đi về phía
nàng
Tất cả đều ngồi trên
ngựa
“Ôi chàng, số phận
của em”
Nàng nhìn vào đoàn
quân
Người đi đầu – đội
trưởng
“Đây rồi Ivan của em!
Đây tình yêu, hạnh
phúc của em
Sao giờ anh mới
đến?...”
Nàng vội chộp lấy bàn
chân nâng
Nhưng người cưỡi trên
ngựa không nhìn
Mà vội vàng thúc ngựa
“Sao anh đi đâu vội
thế?
Sao anh quên Katerina
Hay là anh không nhận
ra?
Vì sao hở người yêu
dấu
Xin anh hãy nhìn xem
Đây Katerina của anh
Sao anh vội vàng thúc
ngựa?”
Chàng sĩ quan – vẻ
không nghe gì cả
Chỉ giục ngựa bước
cho nhanh
“Chàng ơi, chàng hãy
thương em
Nước mắt của em đã
cạn
Chẳng lẽ chàng không
nhận ra
Thề có trời chứng
giám
Em là Katerina!”
“Đồ ngu, hãy xéo đi
Tránh ra, con điên
loạn!”
“Ôi trời ơi, chàng ơi
Sao chàng nỡ bỏ rơi
Cái người từng ước
hẹn?”
“Lính bắt con mẹ kia
đi!”
“Bắt ai, vì điều gì?
Và rồi đưa cho ai?
Sao anh nỡ quên người
Đã cùng anh sánh bước
Chịu đắng cay, oan ức
Sinh cho anh đứa con
trai.
Người yêu của em ơi
Dù anh làm gì cũng
được
Em sẽ làm người giúp
việc
Dù anh cứ yêu ai
Yêu cả thế giới này
Em sẽ quên hết
Rằng đã yêu anh
Rằng đã sinh con
Đã từng che mặt
Đã từng chịu nhục
Anh cứ việc quên em
Nhưng anh đừng bỏ đứa
con
Xin đừng chối bỏ
Giọt máu của mình
Hãy đợi em một chút
Anh sẽ nhìn thấy
con”.
Nàng buông bàn chân
nâng
Chạy vào ngôi nhà
tranh
Bế thằng con đang
khóc
Thằng bé con tội
nghiệp
Nàng vội vàng, vội
vàng.
“Đây con đây, anh
nhìn xem
Biến mất đâu rồi
không biết?
Người cha đã bỏ lên
đường
Từ chối thằng con
trai ruột
Giờ tôi biết đi về
đâu
Với đứa con nhỏ mồ
côi?
Hỡi các anh lính ơi
Xin các anh hãy nhận
lấy
Thằng bé mồ côi này
Các anh hãy nuôi nó
nhé
Và sẽ trao tận tay
Cho người sĩ quan
trưởng đội!
Xin các anh hãy nhận
lấy
Bởi vì cha không nhận
con
Thì tôi vứt nó bên
đường
Mặc cho trời xét tội.
Con ơi, mẹ sinh con
Trong giờ lầm lỗi
Con lớn lên trong
những tiếng xì xầm!”
Và nàng đặt đứa con
xuống bên đường
“Con hãy tìm cha nghe
con
Còn mẹ, đã đi tìm rồi
đấy”.
Nàng vội bỏ chạy vô
rừng
Bỏ thằng con trai ở
đấy
Thằng bé khóc bên vệ
đường
Đội quân Sa hoàng
phóng vội
Cũng may tiếng khóc
đứa con
Những người coi rừng
nghe thấy.
Nàng chạy như bay vô
rừng
Nàng chạy trên tuyết
chân trần
Vừa chạy, Katerina
vừa khóc
Vừa nguyền rủa chàng
Ivan.
Và nàng chạy ra bìa
rừng
Nàng tìm đến bên hồ
nước
Nước đóng băng, nhưng
lỗ đục
Rất rộng – nàng nhìn
xung quanh:
“Xin Chúa hãy nhận
hồn con
Còn ngươi – hãy nhận
xác!...”
Nói xong, nàng nhảy
ào xuống nước
Tiếng động nghe rất
trầm.
Nàng Katerina mắt đen
Đã tìm ra cái đi tìm…
Ngọn gió trên hồ nước
Xua dấu vết sạch
trơn.
Có phải ngọn gió
cuồng
Làm cây sồi rung lắc
Có phải vì đau thương
Đã làm cho mẹ chết
Thôi hãy mặc cho đất
Che chở chốn vĩnh
hằng
Vẫn còn mãi tiếng
thơm
Và nấm mồ còn đó.
Cứ mặc cho thiên hạ
Nhạo báng trẻ mồ côi
Để giọt nước mắt rơi
Cho cõi lòng thấy nhẹ
Bởi vì trong thiên hạ
Liệu còn có chút gì
Người mà cha chối bỏ
Và mẹ cũng chối từ
Là kẻ vô gia cư
Kẻ không cha không mẹ
Là con ngoài giá thú
Sống ở chốn trần ai
Còn cơ cực, đắng cay
Cát bỏng đầy phía
trước
Chỉ mỗi cặp lông mày
Không làm sao giấu
được.
V
Người hát rong về Ki-ép
xa xăm
Ngồi nghỉ bên con đường
lớn
Một đệ tử ngồi bên cạnh
Là thằng bé có lông mày
đen
Nó đang gật gù, ngất ngưởng
Trong giấc ngủ mơ
màng
Trong khi đó người
hát rong
Đang ca một bài Thánh
vịnh.
Ai đi ngang qua đều
ghé nhìn
Người cho bánh, kẻ
cho tiền
Cho người mù và cho
thằng bé
Không cha không mẹ –
cô đơn.
Thằng bé làm ai cũng
ngạc nhiên
Thằng bé trần truồng,
chân đất:
“Mẹ cho em đôi mắt
đen
Nhưng quên cho em
hạnh phúc!”
Cỗ xe ngựa đi về
Ki-ép
Trên xe là một gia
đình
Năm thành viên và một
quí ông
Quí ông ngồi chính
giữa
Và chiếc xe dừng lại
Trước những kẻ hát
rong
Ivan chạy đến gần
Nơi những cánh tay
đang vẫy.
Một quí bà trẻ tuổi
Cho Ivan những đồng
tiền
Còn quí ông nhìn thấy
Vội quay mặt khỏi
Ivan
Quí ông nhận ra đôi
mắt
Nhận ra bộ lông mày
đen
Nhận ra đứa con trai
ruột
Nhưng không muốn nhận
về mình.
“Con tên gì? – Quí
ông hỏi
“Ivan” – “Ồ, tên thật
dễ thương”
Và xe ngựa đi, và bụi
Phủ lên mặt bé Ivan…
Những kẻ hát rong đếm
tiền
Họ ngồi đếm trong im
lặng
Họ hướng phía đông,
cầu nguyện
Rồi bước đi theo con
đường.
[1838]
3=Катерина
Василию Андреевичу Жуковскому
на память 22 апреля 1838 года
І
Кохайтеся, чорнобриві,
Та не з москалями,
Бо москалі — чужі люде,
Роблять лихо з вами.
Москаль любить жартуючи,
Жартуючи кине;
Піде в свою Московщину,
А дівчина гине...
Якби сама, ще б нічого,
А то й стара мати,
Що привела на світ Божий,
Мусить погибати.
Серце в’яне співаючи,
Коли знає, за що;
Люде серця не побачать,
А скажуть — ледащо!
Кохайтеся ж, чорнобриві,
Та не з москалями,
Бо москалі — чужі люде,
Згнущаються вами.
Не слухала Катерина
Ні батька, ні неньки,
Полюбила москалика,
Як знало серденько.
Полюбила молодого,
В садочок ходила,
Поки себе, свою долю
Там занапастила.
Кличе мати вечеряти,
А донька не чує;
Де жартує з москаликом,
Там і заночує.
Не дві ночі карі очі
Любо цілувала,
Поки слава на все село
Недобрая стала.
Нехай собі тії люде,
Що хотять, говорять:
Вона любить, то й не чує,
Що вкралося горе.
Прийшли вісти недобрії —
В поход затрубили.
Пішов москаль в Туреччину;
Катрусю накрили.
Незчулася, та й байдуже,
Що коса покрита:
За милого, як співати,
Любо й потужити.
Обіцявся чорнобривий,
Коли не загине,
Обіцявся вернутися.
Тойді Катерина
Буде собі московкою,
Забудеться горе;
А поки що, нехай люде,
Що хотять, говорять.
Не журиться Катерина —
Слізоньки втирає,
Бо дівчата на улиці
Без неї співають.
Не журиться Катерина —
Вмиється сльозою,
Возьме відра, опівночі
Піде за водою,
Щоб вороги не бачили;
Прийде до криниці,
Стане собі під калину,
Заспіває Гриця.
Виспівує, вимовляє,
Аж калина плаче.
Вернулася — і раденька,
Що ніхто не бачив.
Не журиться Катерина
І гадки не має —
У новенькій хустиночці
В вікно виглядає.
Виглядає Катерина...
Минуло півроку;
Занудило коло серця,
Закололо в боку.
Нездужає Катерина,
Ледве-ледве дише...
Вичуняла, та в запечку
Дитину колише.
А жіночки лихо дзвонять,
Матері глузують,
Що москалі вертаються
Та в неї ночують:
«В тебе дочка чорнобрива,
Та ще й не єдина,
А муштрує у запечку
Московського сина.
Чорнобривого придбала...
Мабуть, сама вчила...»
Бодай же вас, цокотухи,
Та злидні побили,
Як ту матір, що вам на сміх
Сина породила.
Катерино, серце моє!
Лишенько з тобою!
Де ти в світі подінешся
З малим сиротою?
Хто спитає, привітає
Без милого в світі?
Батько, мати — чужі люде,
Тяжко з ними жити!
Вичуняла Катерина,
Одсуне кватирку,
Поглядає на улицю,
Колише дитинку;
Поглядає — нема, нема...
Чи то ж і не буде?
Пішла б в садок поплакати,
Так дивляться люде.
Зайде сонце — Катерина
По садочку ходить,
На рученьках носить сина,
Очиці поводить:
«Отут з муштри виглядала,
Отут розмовляла,
А там... а там... сину, сину!»
Та й не доказала.
Зеленіють по садочку
Черешні та вишні;
Як і перше виходила,
Катерина вийшла.
Вийшла, та вже не співає,
Як перше співала,
Як москаля молодого
В вишник дожидала.
Не співає чорнобрива,
Кляне свою долю.
А тим часом вороженьки
Чинять свою волю —
Кують речі недобрії.
Що має робити?
Якби милий чорнобривий,
Умів би спинити...
Так далеко чорнобривий,
Не чує, не бачить,
Як вороги сміються їй,
Як Катруся плаче.
Може, вбитий чорнобривий
За тихим Дунаєм;
А може, вже в Московщині
Другую кохає!
Ні, чорнявий не убитий,
Він живий, здоровий...
А де ж найде такі очі,
Такі чорні брови?
На край світа, в Московщині,
По тім боці моря,
Нема нігде Катерини;
Та здалась на горе!..
Вміла мати брови дати,
Карі оченята,
Та не вміла на сім світі
Щастя-долі дати.
А без долі біле личко —
Як квітка на полі:
Пече сонце, гойда вітер,
Рве всякий по волі.
Умивай же біле личко
Дрібними сльозами,
Бо вернулись москалики
Іншими шляхами.
II
Сидить батько кінець стола,
На руки схилився,
Не дивиться на світ Божий:
Тяжко зажурився.
Коло його стара мати
Сидить на ослоні,
За сльозами ледве-ледве
Вимовляє доні:
«Що весілля, доню моя?
А де ж твоя пара?
Де світилки з друженьками,
Старости, бояре?
В Московщині, доню моя!
Іди ж їх шукати,
Та не кажи добрим людям,
Що є в тебе мати.
Проклятий час-годинонька,
Що ти народилась!
Якби знала, до схід сонця
Була б утопила...
Здалась тоді б ти гадині,
Тепер — москалеві...
Доню моя, доню моя,
Цвіте мій рожевий!
Як ягодку, як пташечку,
Кохала, ростила
На лишенько... Доню моя,
Що ти наробила?..
Оддячила!.. Іди ж, шукай
У Москві свекрухи.
Не слухала моїх річей,
То її послухай.
Іди доню, найди її,
Найди, привітайся,
Будь щаслива в чужих людях,
До нас не вертайся!
Не вертайся, дитя моє,
З далекого краю...
А хто ж мою головоньку
Без тебе сховає?
Хто заплаче надо мною,
Як рідна дитина?
Хто посадить на могилі
Червону калину?
Хто без тебе грішну душу
Поминати буде?
Доню моя, доню моя,
Дитя моє любе!
Іди од нас...»
Ледве-ледве
Поблагословила:
«Бог з тобою!» — та, як мертва,
На діл повалилась...
Обізвався старий батько:
«Чого ждеш, небого?»
Заридала Катерина,
Та бух йому в ноги:
«Прости мені, мій батечку,
Що я наробила!
Прости мені, мій голубе,
Мій соколе милий!»
«Нехай тебе Бог прощає
Та добрії люде;
Молись Богу та йди собі —
Мені легше буде».
Ледве встала, поклонилась,
Вийшла мовчки з хати;
Осталися сиротами
Старий батько й мати.
Пішла в садок у вишневий,
Богу помолилась,
Взяла землі під вишнею,
На хрест почепила,
Промовила: «Не вернуся!
В далекому краю
В чужу землю чужі люде
Мене заховають;
А своєї ся крихотка
Надо мною ляже
Та про долю, моє горе,
Чужим людям скаже...
Не розказуй, голубонько!
Де б не заховали,
Щоб грішної на сім світі
Люде не займали.
Ти не скажеш... Ось хто скаже,
Що я його мати!
Боже ти мій!.. Лихо моє!
Де мені сховатись?
Заховаюсь, дитя моє,
Сама під водою,
А ти гріх мій спокутуєш
В людях сиротою,
Безбатченком!..»
Пішла селом,
Плаче Катерина;
На голові хустиночка,
На руках дитина.
Вийшла з села — серце мліє;
Назад подивилась,
Покивала головою
Та й заголосила.
Як тополя, стала в полі
При битій дорозі;
Як роса та до схід сонця,
Покапали сльози.
За сльозами за гіркими
І світа не бачить,
Тільки сина пригортає,
Цілує та плаче.
А воно, як янгелятко,
Нічого не знає,
Маленькими ручицями
Пазухи шукає.
Сіло сонце, з-за діброви
Небо червоніє;
Утерлася, повернулась,
Пішла... Тілько мріє.
В селі довго говорили
Дечого багато,
Та не чули вже тих річей
Ні батько, ні мати...
Отаке-то на сім світі
Роблять людям люде!
Того в’яжуть, того ріжуть,
Той сам себе губить...
А за віщо? Святий знає.
Світ, бачся, широкий,
Та нема де прихилитись
В світі одиноким.
Тому доля запродала
Од краю до краю,
А другому оставила
Те, де заховають.
Де ж ті люде, де ж ті добрі,
Що серце збиралось
З ними жити, їх любити?
Пропали, пропали!
Єсть на світі доля,
А хто її знає?
Єсть на світі воля,
А хто її має?
Єсть люде на світі —
Сріблом-злотом сяють,
Здається, панують,
А долі не знають —
Ні долі, ні волі!
З нудьгою та з горем
Жупан надівають,
А плакати — сором.
Возьміть срібло-злото
Та будьте багаті,
А я візьму сльози —
Лихо виливати;
Затоплю недолю
Дрібними сльозами,
Затопчу неволю
Босими ногами!
Тоді я веселий,
Тоді я багатий,
Як буде серденько
По волі гуляти!
III
Кричать сови, спить діброва,
Зіроньки сіяють,
Понад шляхом, щирицею,
Ховрашки гуляють.
Спочивають добрі люде,
Що кого втомило:
Кого — щастя, кого — сльози,
Все нічка покрила.
Всіх покрила темнісінька,
Як діточок мати;
Де ж Катрусю пригорнула:
Чи в лісі, чи в хаті?
Чи на полі під копою
Сина забавляє,
Чи в діброві з-під колоди
Вовка виглядає?
Бодай же вас, чорні брови,
Нікому не мати,
Коли за вас таке лихо
Треба одбувати!
А що дальше спіткається?
Буде лихо, буде!
Зострінуться жовті піски
І чужії люде;
Зострінеться зима люта...
А той чи зостріне,
Що пізнає Катерину,
Привітає сина?
З ним забула б чорнобрива
Шляхи, піски, горе;
Він, як мати, привітає,
Як брат, заговорить...
Побачимо, почуємо...
А поки — спочину
Та тим часом розпитаю
Шлях на Московщину.
Далекий шлях, пани-брати,
Знаю його, знаю!
Аж на серці похолоне,
Як його згадаю.
Попоміряв і я колись —
Щоб його не мірять!..
Розказав би про те лихо,
Та чи то ж повірять!
«Бреше, — скажуть, — сякий-такий!»
(Звичайно, не в очі.)
«А так тілько псує мову
Та людей морочить».
Правда ваша, правда, люде!
Та й нащо те знати,
Що сльозами перед вами
Буду виливати?
Нащо воно? У всякого
І свого чимало...
Цур же йому!.. А тим часом
Кете лиш кресало
Та тютюну, щоб, знаєте,
Дома не журились.
А то лихо розказувать,
Щоб бридке приснилось!
Нехай його лихий візьме!
Лучче ж поміркую,
Де-то моя Катерина
З Івасем мандрує.
За Києвом, та за Дніпром,
Попід темним гаєм,
Ідуть шляхом чумаченьки,
Пугача співають.
Іде шляхом молодиця,
Мусить бути, з прощі.
Чого ж смутна, невесела,
Заплакані очі?
У латаній свитиночці,
На плечах торбина,
В руці ціпок, а на другій
Заснула дитина.
Зострілася з чумаками,
Закрила дитину,
Питається: «Люде добрі,
Де шлях в Московщину?»
«В Московщину? Оцей самий.
Далеко, небого?»
«В саму Москву. Христа ради,
Дайте на дорогу!»
Бере шага, аж труситься:
Тяжко його брати!..
Та й навіщо?.. А дитина?
Вона ж його мати!
Заплакала, пішла шляхом,
В Броварях спочила
Та синові за гіркого
Медяник купила.
Довго, довго, сердешная,
Все йшла та питала;
Було й таке, що під тином
З сином ночувала...
Бач, на що здалися карі оченята:
Щоб під чужим тином сльози виливать!
Отож-то дивіться та кайтесь, дівчата,
Щоб не довелося москаля шукать,
Щоб не довелося, як Катря шукає...
Тоді не питайте, за що люде лають,
За що не пускають в хату ночувать.
Не питайте, чорнобриві,
Бо люде не знають;
Кого Бог кара на світі,
То й вони карають...
Люде гнуться, як ті лози,
Куди вітер віє.
Сиротині сонце світить
(Світить, та не гріє) —
Люде б сонце заступили,
Якби мали силу,
Щоб сироті не світило,
Сльози не сушило.
А за віщо, Боже милий!
За що світом нудить?
Що зробила вона людям,
Чого хотять люде?
Щоб плакала!.. Серце моє!
Не плач, Катерино,
Не показуй людям сльози,
Терпи до загину!
А щоб личко не марніло
З чорними бровами,
До схід сонця в темнім лісі
Умийся сльозами.
Умиєшся — не побачать,
То й не засміються;
А серденько одпочине,
Поки сльози ллються.
Отаке-то лихо, бачите, дівчата.
Жартуючи кинув Катрусю москаль.
Недоля не бачить, з ким їй жартувати,
А люде хоч бачать, та людям не жаль:
«Нехай, — кажуть, — гине ледача дитина,
Коли не зуміла себе шанувать».
Шануйтеся ж, любі, в недобру годину
Щоб не довелося москаля шукать.
Де ж Катруся блудить?
Попідтинню ночувала,
Раненько вставала,
Поспішала в Московщину;
Аж гульк — зима впала.
Свище полем заверюха,
Іде Катерина
У личаках — лихо тяжке! —
І в одній свитині.
Іде Катря, шкандибає;
Дивиться — щось мріє...
Либонь, ідуть москалики...
Лихо!.. Серце мліє...
Полетіла, зострілася,
Пита: «Чи немає
Мого Йвана чорнявого?»
А ті: «Мы не знаєм».
І, звичайно, як москалі,
Сміються, жартують:
«Ай да баба! Ай да наши!
Кого не надуют!»
Подивилась Катерина:
«І ви, бачу, люде!
Не плач, сину, моє лихо!
Що буде, то й буде.
Піду дальше — більш ходила...
А може, й зостріну;
Оддам тебе, мій голубе,
А сама загину».
Реве, стогне хуртовина,
Котить, верне полем;
Стоїть Катря серед поля,
Дала сльозам волю.
Утомилась заверюха,
Де-де позіхає;
Ще б плакала Катерина,
Та сліз більш немає.
Подивилась на дитину —
Умите сльозою,
Червоніє, як квіточка
Вранці під росою.
Усміхнулась Катерина,
Тяжко усміхнулась:
Коло серця — як гадина
Чорна повернулась.
Кругом мовчки подивилась;
Бачить — ліс чорніє;
А під лісом, край дороги,
Либонь, курінь мріє.
«Ходім, сину, смеркається;
Коли пустять в хату,
А не пустять, то й надворі
Будем ночувати.
Під хатою заночуєм,
Сину мій Іване!
Де ж ти будеш ночувати,
Як мене не стане?
З собаками, мій синочку,
Кохайся надворі!
Собаки злі, покусають,
Та не заговорять,
Не розкажуть, сміючися...
З псами їсти й пити...
Бідна моя головонько!
Що мені робити?»
Сирота-собака має свою долю,
Має добре слово в світі сирота;
Його б’ють і лають, закують в неволю,
Та ніхто про матір на сміх не спита;
А Йвася спитають, зараннє спитають,
Не дадуть до мови дитині дожить.
На кого собаки на улиці лають?
Хто голий, голодний під тином сидить?
Хто лобуря водить? Чорняві байстрята...
Одна його доля — чорні бровенята.
Та й тих люде заздрі не дають носить.
IV
Попід горою, яром, долом,
Мов ті діди високочолі,
Дуби з Гетьманщини стоять.
У яру гребля, верби вряд,
Ставок під кригою в неволі
І ополонка — воду брать...
Мов покотьоло червоніє,
Крізь хмару сонце зайнялось.
Надувся вітер; як повіє —
Нема нічого: скрізь біліє...
Та тілько лісом загуло.
Реве, свище заверюха.
По лісу завило;
Як те море, біле поле
Снігом покотилось.
Вийшов з хати карбівничий,
Щоб ліс оглядіти,
Та де тобі! Таке лихо,
Що не видно й світа.
«Еге, бачу, яка фуга!
Цур же йому з лісом!
Піти в хату... Що там таке?
От їх достобіса!
Недобра їх розносила,
Мов справді за ділом.
Ничипоре! Дивись лишень,
Які побілілі!»
«Що, москалі?..» — «Де москалі?»
«Що ти? Схаменися!»
«Де москалі-лебедики?»
«Та он, подивися».
Полетіла Катерина
І не одяглася.
«Мабуть, добре Московщина
В тямку їй далася!
Бо уночі тілько й знає,
Що москаля кличе».
Через пеньки, заметами,
Летить, ледве дише.
Боса стала серед шляху,
Втерлась рукавами.
А москалі їй назустріч,
Як один верхами.
«Лихо моє! Доле моя!»
До їх... Коли гляне —
Попереду старший їде.
«Любий мій Іване!
Серце моє коханеє!
Де ти так барився?»
Та до його... За стремена...
А він подивився,
Та шпорами коня в боки.
«Чого ж утікаєш?
Хіба забув Катерину?
Хіба не пізнаєш?
Подивися, мій голубе,
Подивись на мене —
Я Катруся твоя люба.
Нащо рвеш стремена?»
А він коня поганяє,
Нібито й не бачить.
«Постривай же, мій голубе!
Дивись — я не плачу.
Ти не пізнав мене, Йване?
Серце, подивися,
Їй же богу, я Катруся!»
«Дура, отвяжися!
Возьмите прочь безумную!»
«Боже мій! Іване!
І ти мене покидаєш?
А ти ж присягався!»
«Возьмите прочь! Что ж вы стали?»
«Кого? Мене взяти?
За що ж, скажи, мій голубе?
Кому хоч оддати
Свою Катрю, що до тебе
В садочок ходила,
Свою Катрю, що для тебе
Сина породила?
Мій батечку, мій братику!
Хоч ти не цурайся!
Наймичкою тобі стану...
З другою кохайся...
З цілим світом... Я забуду,
Що колись кохалась,
Що од тебе сина мала,
Покриткою стала...
Покриткою... Який сором!
І за що я гину!
Покинь мене, забудь мене,
Та не кидай сина.
Не покинеш?.. Серце моє,
Не втікай од мене...
Я винесу тобі сина».
Кинула стремена
Та в хатину. Вертається,
Несе йому сина.
Несповита, заплакана
Сердешна дитина.
«Осьде воно, подивися!
Де ж ти? Заховався?
Утік!.. нема!.. Сина, сина
Батько одцурався!
Боже ти мій!.. Дитя моє!
Де дінусь з тобою?
Москалики! голубчики!
Возьміть за собою;
Не цурайтесь, лебедики:
Воно сиротина;
Возьміть його та оддайте
Старшому за сина.
Возьміть його... бо покину,
Як батько покинув, —
Бодай його не кидала
Лихая година!
Гріхом тебе на світ Божий
Мати породила;
Виростай же на сміх людям!»
На шлях положила.
«Оставайся шукать батька,
А я вже шукала».
Та в ліс з шляху, як навісна!
А дитя осталось,
Плаче, бідне... А москалям
Байдуже; минули.
Воно й добре; та на лихо
Лісничі почули.
Біга Катря боса лісом,
Біга та голосить;
То проклина свого Йвана,
То плаче, то просить.
Вибігає на возлісся;
Кругом подивилась,
Та в яр... біжить... Серед ставу
Мовчки опинилась.
«Прийми, Боже, мою душу,
А ти — моє тіло!»
Шубовсть в воду!.. Попід льодом
Геть загуркотіло.
Чорнобрива Катерина
Найшла, що шукала.
Дунув вітер понад ставом —
І сліду не стало.
То не вітер, то не буйний,
Що дуба ламає,
То не лихо, то не тяжке,
Що мати вмирає;
Не сироти малі діти,
Що неньку сховали —
Їм зосталась добра слава,
Могила зосталась.
Засміються злії люде
Малій сиротині;
Виллє сльози на могилу —
Серденько спочине.
А тому, тому на світі,
Що йому зосталось,
Кого батько і не бачив,
Мати одцуралась?
Що зосталось байстрюкові?
Хто з ним заговорить?
Ні родини, ні хатини;
Шляхи, піски, горе...
Панське личко, чорні брови...
Нащо? Щоб пізнали!
Змальовала, не сховала...
Бодай полиняли!
V
Ішов кобзар до Києва
Та сів спочивати;
Торбинками обвішаний
Його повожатий,
Мале дитя, коло його
На сонці куняє,
А тим часом старий кобзар
Ісуса співає.
Хто йде, їде — не минає:
Хто бублик, хто гроші;
Хто старому, а дівчата
Шажок міхоноші.
Задивляться чорноброві —
І босе і голе.
«Дала, — кажуть, — бровенята,
Та не дала долі!»
Їде шляхом до Києва
Берлин шестернею.
А в берлині господиня
З паном і сем’єю.
Опинився против старців —
Курява лягає.
Побіг Івась, бо з віконця
Рукою махає.
Дає гроші Івасеві,
Дивується пані.
А пан глянув... Одвернувся...
Пізнав, препоганий,
Пізнав тії карі очі,
Чорні бровенята...
Пізнав батько свого сина,
Та не хоче взяти.
Пита пані, як зоветься?
«Івась». — «Какой милый!»
Берлин рушив, а Івася
Курява покрила...
Полічили, що достали,
Встали сіромахи,
Помолились на схід сонця,
Пішли понад шляхом.
[1838, С.-Петербург]
